Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bu proseslər çox vaxt bir-birindən ayrı hadisələr kimi təqdim olunur - guya hərəsinin öz daxili məntiqi var. Amma dərindən baxanda onlar eyni strateji xətti formalaşdırır: bölgədə üç paralel ox boyunca yeni balans yaranır - yunan-israil hərbi inteqrasiyası, Türkiyənin müdafiə sənayesində texnoloji muxtariyyəti və Ankara ilə Qahirə arasındakı diplomatik yaxınlaşma.

Əsas sual budur: Yunanıstan-İsrail hərbi əməkdaşlığının güclənməsi, Türkiyənin müdafiə potensialının artması və Türkiyə-Misir münasibətlərində istiləşmə Şərqi Aralıq dənizinin təhlükəsizlik arxitekturasını və ümumilikdə Yaxın Şərqdəki strateji balansı necə dəyişir?

Bu suala cavab vermək üçün sadəcə "kim kimə qarşı" formatından çıxmaq lazımdır. Regiona üç ölçüdə baxmaq gərəkdir: əməliyyat-hərbi səviyyədə - hansı silah sistemləri və döyüş konsepsiyaları yeni güc balansını formalaşdırır; geosiyasi səviyyədə - yunan, türk, israil və misir maraqları necə kəsişir; sistem səviyyəsində - bu transformasiya ABŞ prezidenti Tramp administrasiyasının siyasəti, Avropanın təhlükəsizlik doktrinasının dəyişməsi və Yaxın Şərqin çoxvektorlu reallıqları fonunda hansı mənanı daşıyır.

Əslində, əsas məsələ nə Yunanıstanın silahlanması, nə Türkiyənin raket və PUA proqramlarının inkişafı, nə də Ankara ilə Qahirə arasında diplomatik yaxınlaşmadır. Əsas məsələ - bu üç prosesin sinxronlaşmasıdır. Yəni texnologiyaya doymuş, proqnozlaşdırılması çətin, regional aktorların qarşılıqlı asılılığını artıran yeni strateji mühitin yaranması.

Yunanıstan silahlı qüvvələrinin modernləşdirilməsi üçün təxminən 28 milyard avroluq proqram qəbul edib. Bunun 3 milyarddan çoxu çoxsəviyyəli hava və raketdən müdafiə sisteminin yaradılmasına yönəlib. ÜDM-i təxminən 227 milyard dollar olan ölkə üçün bu, Avropada ən iri hərbi layihələrdən biridir - yalnız Polşa, Finlandiya və Rumıniya proqramları ilə müqayisə oluna bilər.

Bu layihənin mərkəzində "Axi̇l qalxanı" (Achilles Shield) adlanan proqram dayanır. Məqsəd - bütün növ pilotsuz uçuş aparatlarını məhv edə bilən, yüksək dəqiqlikli raketləri neytrallaşdıran, adaları çoxsəviyyəli müdafiə ilə təmin edən və Türkiyənin əməliyyat üstünlüyünü sıfıra endirən inteqrə edilmiş PVO-PRO sistemini qurmaqdır.

Yeni "qalxanın" texnoloji əsası İsrail sistemlərinə söykənir. İsrail artıq sadəcə silah tədarükçüsü deyil, Yunanıstanın müdafiə arxitekturasının bir hissəsinə çevrilir. Elbit istehsalı olan 36 ədəd PULS buraxılış qurğusu, "Osa", "Tor-M1" və S-300-ün yerinə yeni raket kompleksləri, həmçinin dron əleyhinə "Magen Or" lazer sistemi bu əməkdaşlığın əsas komponentləridir.

PULS - 300 kilometrə qədər mənzilli, yüksək dəqiqlikli çoxfunksiyalı raket platformasıdır. Egey dənizi kontekstində bu, Türkiyə qüvvələrini uzaqdan zərbə riski altında saxlamaq, adalarda əksbatareya əməliyyatları aparmaq və havada-dənizdə manevr imkanlarını məhdudlaşdırmaq deməkdir.

İndiyədək Türkiyənin üstünlüyü coğrafi yaxınlıq, Bayraktar, Akıncı, Kızılelma kimi PUA sistemləri və hava-dəniz qüvvələrinin çevik yerləşdirilməsi hesabına idi. İndi isə Afina bu üstünlüyü "dondurmaq", Ankaranı yüksək sürətli əməliyyat girişindən məhrum etmək niyyətindədir.

Yunanıstan Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, 2036-cı ilədək hava hücumundan müdafiə sistemlərinin 80 faizi yenilənəcək, idarəetmə arxitekturası şəbəkə əsaslı modelə keçəcək, radioelektron mübarizə vasitələri inteqrasiya olunacaq, Hərbi Hava Qüvvələrinin taktiki zolağı F-35 və modernləşdirilmiş F-16 Viper təyyarələri ilə gücləndiriləcək.

Bu kombinasiyanın nəticəsində Yunanıstan Avropanın ən müdafiəli hava məkanlarından birinə çevrilir - İsrail, Polşa və Səudiyyə Ərəbistanı ilə eyni səviyyədə.

Yunan-İsrail hərbi inteqrasiyası: struktur, motivlər və strateji nəticələr

Afina-Qüds xəttinin Şərqi Aralıq dənizində sistem formalaşdıran faktora çevrilməsini anlamaq üçün silah satışı çərçivəsindən kənara çıxmaq lazımdır. Əməkdaşlığın dərinləşməsi üç səviyyədə gedir: əməliyyat, texnoloji və strateji. Bu üçlüyün sinerjisi yeni keyfiyyət yaradır.

Əməliyyat səviyyəsində məsələ artıq ortaq təlimlərdən çıxıb, birgə strukturlaşmaya keçib. Son beş ildə Yunanıstan və İsrail rekord sayda ortaq hərbi-hava təlimləri keçirib - "Iniochos", "Blue Flag", "Noble Dina" kimi beynəlxalq manevrlər. Bu təlimlər hava hücumundan müdafiənin sıradan çıxarılması, dənizdə yüksək qorunan hədəflərə zərbələr, hava-dəniz-xüsusi təyinatlı qüvvələrin koordinasiyası və mürəkkəb hava ssenarilərinin idarəsini əhatə edib.

Xüsusilə Kələmata şəhərində Elbit Systems tərəfindən idarə olunan aviasiya təlim mərkəzi mühüm əhəmiyyət daşıyır. 22 illik, 1,6 milyard avroluq müqavilə əsasında fəaliyyət göstərən mərkəz pilot hazırlığını İsrail standartlarına uyğunlaşdırır. Burada simulyatorlar, uçuş analiz sistemləri və müasir təlim infrastrukturu var. Nəticədə Yunanıstan öz hərbi pilotlarının tədrisini faktiki olaraq İsrail modelinə inteqrasiya edib. Bu, klassik "hərbi ittifaq" deyil, artıq "hərbi sinxronizasiya"dır.

Texnoloji səviyyədə Yunanıstanın məqsədi sovet və NATO sistemlərinin qarışığından qurtulmaqdır. Çünki S-300, "Tor-M1", "Osa-AKM" kimi komplekslər həm texniki uyğunsuzluq, həm də ehtiyat hissələrinin çatışmazlığı səbəbindən ciddi problem yaradır. İsrail isə alternativ təklif edir - tam şəbəkələşmiş idarəetmə sistemi.

Ən önəmli texnoloji elementlər: 300 km mənzilli PULS raketləri, "Magen Or" lazer müdafiə sistemi və Arrow-David's Sling kompleksləri ilə uyğunlaşdırıla biləcək yeni nəsil PRO komponentləridir. Nəticədə İsrail bölgədə üçüncü ən iri hava müdafiə sisteminin texnoloji memarı mövqeyini əldə edir - İsrailin və Türkiyənin ardınca.

Strateji baxımdan Afina-Qüds tandemi iki çağırışa cavab verir: Türkiyənin Baykar dronlarından Tayfun və SOM raketlərinə qədər artan hərbi müstəqilliyi və Yaxın Şərqin gərgin, dəyişkən mühiti. Yunanıstan Türkiyənin əməliyyat üstünlüyünü neytrallaşdırmaq, PUA hücumlarına dayanıqlı PVO qurmaq, yüksək dəqiqlikli raketlərdən müdafiə təmin etmək istəyir. İsrail isə Avropanın müdafiə sistemlərinə nüfuz etmək, Aralıq dənizi marşrutlarına çıxışını möhkəmləndirmək və Yunanıstan-Kipr-İsrail üçbucağında strateji dayaq nöqtəsini gücləndirmək niyyətindədir.

Beləliklə, "Axi̇l qalxanı" təkcə hərbi layihə deyil. O, yeni regional düzənin təməl daşıdır - İsrail texnologiyanın təminatçısı, Yunanıstan isə Qərbin təhlükəsizlik səddinin ön xətti rolunu oynayır.

Türkiyə: simmetrik güc artımı, müdafiə sənayesinin muxtariyyəti və yeni strateji davranış məntiqi

Yunanıstanın silahlanma proqramını Türkiyənin paralel müdafiə inkişafı kontekstindən kənar təhlil etmək mümkün deyil. 2020-ci illərin əvvəlindən etibarən Ankara üç əsas istiqamətə fokuslanıb: yeni nəsil pilotsuz platformalar, uzaqmənzilli raket proqramları və milli hava-raketdən müdafiə sisteminin qurulması. Bu istiqamətlərin hər biri Yunanıstanın qərarlarına təsir edir, birlikdə isə "simmetrik silahlanma mühiti" formalaşdırır.

Türkiyənin döyüş meydanındakı əsas üstünlüyü hələ də pilotsuz sistemlər üzərində qurulub. Bayraktar TB2 artıq qlobal brendə çevrilib, Akıncı və Kızılelma platformalarının dövriyyəyə girməsi isə hava-dəniz sinerjisini gücləndirərək yunan adaları üçün tamamilə yeni tip təhlükə yaradıb. Artıq 30-dan çox ölkə Türkiyə PUA-larını alıb və ya icarəyə götürüb. Bu, Ankaraya həm kəşfiyyat üstünlüyü, həm sürətli zərbə imkanı, həm də aşağı hündürlüklü hava məkanına nəzarət imkanı verir. Elə buna görə də Yunanıstanın PVO sistemlərini yeniləməsi birbaşa Türkiyə PUA-larına qarşı yönəlib - bu, uğurlara cavab reaksiyasıdır.

Raket proqramları, xüsusilə Tayfun, Türkiyəyə demək olar ki, Yunanıstanın bütün ərazisini nəzarət zonasına almaq imkanı verir. Təxminən 560 km mənzil siyasi təzyiq amilidir, dəqiq zərbə imkanlarını artırır və strateji elastikliyi genişləndirir. Nəticədə "simmetrik artım" dinamikası yaranır: Yunanıstan hava hücumundan müdafiəni möhkəmləndirir, Türkiyə raket istehsalını artırır; Yunanıstan PULS alır, Türkiyə ballistik arsenalını böyüdür.

Milli hava müdafiəsi istiqamətində Hisar A/O və Siper proqramları Ankara üçün strateji muxtariyyətin rəmzidir. 150 km mənzilli Siper kompleksi Türkiyəyə xarici tədarükçülərdən asılılığı azaldaraq çoxsəviyyəli müdafiə sistemini öz qüvvələri ilə formalaşdırmaq imkanı verir. Bu, faktiki olaraq Türkiyənin öz "patriot" modelini yaratmaq cəhdidir.

Beləcə, Yunanıstan və Türkiyə artıq sadəcə silahlanma yarışında deyil, texnoloji keyfiyyət yarışındadır. Burada üstünlük silah sayında deyil, kompleks şəbəkə əsaslı müdafiə sistemlərini dizayn və inteqrasiya edə bilmək qabiliyyətində ölçülür.

Türkiyə və Misir: yeni Yaxın Şərq oxu və onun Şərqi Aralıq dənizi strategiyasına təsiri

Şərqi Aralıq dənizindəki prosesləri Ankarayla Qahirə arasında yaranan yaxınlaşma olmadan başa düşmək mümkün deyil. Bu, regionun itkin parçasıdır. 2024-2025-ci illərdə Türkiyə-Misir münasibətlərinin istiləşməsi təkcə diplomatik hadisə deyil, bütün regionun strateji xəritəsini dəyişən sistemli dönüş nöqtəsidir. İki regional güc - bir yerdə 190 milyonluq əhali, Yaxın Şərqin ən iri orduları və dərin tarixi bağlar - on illik kəskin qarşıdurmadan sonra bir-birinə doğru addımlayır. Bu prosesin dərin məğzini anlamaq üçün onu üç səviyyədə təhlil etmək lazımdır: struktur, siyasi-əməliyyat və geo-iqtisadi.

Struktur səviyyə. Türkiyə və Misirin yaxınlaşması əslində labüd idi. 2013-2020 arası ideoloji ziddiyyətlərə baxmayaraq, bu iki ölkə Yaxın Şərq balansının əsas dayaqları olaraq qalırdı. Üç faktor bu yaxınlaşmanı rasional etdi. Birincisi, Qəzzə və Qırmızı dəniz ətrafında yaranmış yeni geosiyasi arxitektura regional liderlərdən - yəni Türkiyə və Misirdən - öz oyun qaydalarını formalaşdırmağı tələb etdi. ABŞ-ın diqqətinin Asiyaya yönəlməsi, Avropa siyasətinin parçalanması və xarici güclərin fəallığının azalması fonunda yaranan boşluğu doldurmaq məhz bu iki dövlətin məsuliyyətinə düşdü.

İkincisi, Ankarayla Qahirənin Liviya, Suriya və Şərqi Aralıq dənizində koordinasiyasız rəqabəti üçüncü aktorların - həm dövlət, həm qeyri-dövlət güclərin - meydanı ələ keçirməsinə gətirdi. Bu isə nə Türkiyənin, nə Misirin maraqlarına uyğun idi.

Üçüncüsü, regionun enerji transformasiyası iki ölkəni qarşılıqlı asılı vəziyyətə gətirdi. Qaz ixracı, LNG ticarəti, dəniz marşrutları və infrastruktur layihələri artıq koordinasiya tələb edir. Əks halda, bu sahələr xarici oyunçuların nəzarətinə keçir və Ankara ilə Qahirə təsir imkanlarını itirir. Buna görə də yaxınlaşma - zərurətdən doğan strateji məntiqlə addımdır.

Siyasi-əməliyyat səviyyə. Bu mərhələdə əsas katalizator Qəzzə müharibəsi oldu. Qəzzə Misir üçün milli təhlükəsizlik zolağı, Türkiyə üçün isə siyasi-identik simvoldur. Misir Rəfah keçidinə nəzarət edir, Türkiyə isə Fələstin siyasətində təsir gücünə malikdir. Hər iki dövlət Qəzzənin kənardan idarə olunması ssenarisini rədd edir və onun gələcək idarəetmə modelinin formalaşmasında iştirak etmək istəyir.

Prezident əs-Sisinin xüsusi məktubunun nazir Sameh Şükrü tərəfindən Ərdoğana təqdim olunması Ankaraya verilən siyasi siqnal idi: Qahirə artıq Ankaranı rəqib kimi yox, gələcək Qəzzə nizamlamasının ortağı kimi görür. Bu koordinasiya atəşkəs mexanizmlərindən tutmuş humanitar axınların idarəsinə qədər uzanır. Nəticədə, iki ölkə bir-biri ilə rəqabətdən daha çox, böhranı birgə idarə edən tandemə çevrilir.

Geo-iqtisadi səviyyə. Burada üç xətt diqqətəlayiqdir. Birincisi - enerji. LNG ixracı, qazın Türkiyə üzərindən Avropaya daşınması, Aralıq dənizi terminallarının birgə istifadəsi yalnız Ankarayla Qahirənin koordinasiyası sayəsində mümkündür. İkincisi - Liviya. Uzun illər davam edən rəqabət hər iki ölkəni strateji dalana salmışdı. İndi isə bölgü və koordinasiya yanaşması həm riskləri, həm də xərcləri azaldır. Üçüncüsü - Qırmızı dəniz və nəqliyyat arteriyaları. Qlobal ticarət axınlarının sabitliyi üçün Süveyş kanalı və Türkiyə limanlarının rolu artıb. Bu, Ankarayla Qahirəyə birgə dəniz təhlükəsizliyi formatı qurmaq imkanı yaradır.

Bu geoiqtisadi yaxınlaşma artıq taktiki yox, uzunmüddətli tərəfdaşlıq səviyyəsinə keçib. Onun dalğaları Şərqi Aralıq dənizinin bütöv strateji mühitini dəyişir.

Yeni Türkiyə-Misir tandemi, təbii ki, Yunanıstan-İsrail oxuna da təsirsiz qalmır. Çünki həmin oxun qurulma məntiqi Türkiyənin təcrid olunacağı fərziyyəsinə əsaslanmışdı. İndi isə vəziyyət dəyişib: Ankara Misir vasitəsilə diplomatik manevr meydanını genişləndirir, öz statusunu gücləndirir və regional balansda mərkəzə yaxınlaşır.

Yunanıstan üçün bu, İsraillə əməkdaşlığı dərinləşdirmək və daha geniş Yaxın Şərq konfiqurasiyasını nəzərə almaq zərurətini yaradır. İsrail üçün isə bu, həm Ankaranın təsirini Misir kanalı ilə məhdudlaşdırmaq, həm də yeni oyun qaydalarına uyğunlaşmaq zərurətidir.

Beləcə, iki kəsişən ox formalaşır: Yunanıstan-İsrail-Kipr - hava-dəniz təhlükəsizliyinin memarları; Türkiyə-Misir - siyasi və humanitar sabitliyin memarları. Onlar bir-birinə qarşı deyil, əksinə, regional boşluğu müxtəlif tərəflərdən dolduran iki paralel mexanizmdir.

Sistemli inteqrasiya və yeni regional arxitektura

Yunanıstanın genişmiqyaslı silahlanması, Türkiyənin texnoloji muxtariyyətə keçidi və Ankara-Qahirə yaxınlaşması bir yerdə götürüldükdə göstərir ki, region artıq köklü transformasiya mərhələsindədir. Bu proseslər lokal deyil, sistem xarakteri daşıyır və bir-birini tamamlayır. Yeni təhlükəsizlik arxitekturasını başa düşmək üçün onları üç əsas ölçüdə nəzərdən keçirmək lazımdır: əməliyyat məkanı, geosiyasi struktur və iqtisadi-enerji platforması.

Əməliyyat məkanı: rəqabətli çəkindirmə zonalarının formalaşması

Şərqi Aralıq dənizinin müasir müdafiə mühiti artıq say üstünlüyünə yox, texnoloji paritetə əsaslanır. Yunanıstan Qərb tipli "hava qalxanı" qurur: İsrail texnologiyalarına söykənən Afina öz PVO və PRO sistemlərini Avropa və Yaxın Şərqin qabaqcıl dövlətlərinin səviyyəsinə çatdırır. Burada əsas rol PULS raket sistemlərinə, "Magen Or" lazer kompleksinə və Türkiyə platformalarını neytrallaşdırmağa yönəlmiş aşkarlama şəbəkəsinə məxsusdur. Bu, əslində Ankaranın sürətli əməliyyat imkanlarını pozmaq üçün qurulan çoxsəviyyəli çəkindirmə sistemidir.

Buna paralel olaraq Türkiyə üçpilləli muxtar müdafiə arxitekturası formalaşdırır. Ankara texnoloji özünütəmin yolunu tutaraq Akinci və Kızılelma PUA-larına, Tayfun ballistik raketlərinə və Hisar-Siper milli hava müdafiə komplekslərinə əsaslanır. Beləliklə, bu, Yunanıstanın strategiyasına güzgü effekti yaradır: Afinanın hər addımına Ankara cavab verir, Ankaranın hər modernləşmə mərhələsi Afinanı yeni texnologiyalara məcbur edir.

Eyni zamanda Türkiyə və Misir əməliyyat səviyyəsində diplomatik tandem qurur. Ankara-Qahirə yaxınlaşması iki ölkə arasında açıq qarşıdurma riskini azaldır və Qəzzə ilə Şərqi Aralıq dənizindəki böhranların idarə olunması üçün yeni diplomatik kontur yaradır. Nəticədə əməliyyat mühiti artıq sadə Yunanıstan-Türkiyə rəqabəti deyil. O, çoxqütblü, çoxfunksiyalı sistemə çevrilir: Yunanıstan-İsrail-Kipr bloku hava və dəniz çəkindirməsinə cavabdehdir, Türkiyə-Misir isə siyasi tənzimləmə və strateji logistikanın mərkəzinə çevrilir. ABŞ, Aİ və Körfəz ölkələri kimi xarici oyunçular isə sistemin müəyyən seqmentlərini dəstəkləsələr də, artıq onun idarəçisi deyillər.

Geosiyasi struktur: rəqabətdən çoxvektorlu tarazlığa keçid

Regionda uzun fasilədən sonra real "sübəktlik" bərpa olunur. Yerli dövlətlər artıq xarici güclərin impulslarına cavab vermir, öz təhlükəsizlik arxitekturalarını öz maraqları əsasında qururlar. ABŞ prezidenti Tramp administrasiyası qlobal ticarət və enerji gündəminə fokuslanıb, Avropa İttifaqı daxili təhlükəsizlik və şərq sərhədlərinə yönəlib, Rusiya resurs baxımından məhdudlaşıb, Çin isə sərt qarşıdurmadan qaçaraq infrastruktura əsaslanan "yumşaq iştirak" modelini seçib. Bu, Türkiyə, Misir və Yunanıstana manevr imkanı verir.

Bu sinxron proseslər nəticəsində yeni güc balansı - qarşılıqlı kəsişən oxlar sistemi formalaşır. Birinci ox Yunanıstan-İsrail-Kipr blokudur: texnoloji nəzarət, hava-dəniz qalxanı, NATO standartları və İsrail texnologiyaları onların məsuliyyətindədir. Bu ox Qərb strateji konturunun bir hissəsidir. İkinci ox - Türkiyə-Misir tandemi - Yaxın Şərqin siyasi ağırlıq mərkəzini formalaşdırır, Qəzzə üzrə nizamlamanı və Süveyş-Şərqi Aralıq dənizi nəqliyyat xəttini idarə edir. Bu iki ox bir-birinə qarşı deyil, əksinə, qarşılıqlı çəkindirmə və tarazlaşdırma mexanizmini yaradır. Region artıq qarşıdurma yox, paylanmış məsuliyyət mərhələsinə keçir.

İqtisadi-enerji platforması: infrastruktur geosiyasi təsir aləti kimi

Şərqi Aralıq dənizi bu gün dünyanın əsas enerji və tranzit regionlarından biridir. Yeni strateji konfiqurasiya dəniz marşrutlarını, qaz yataqlarını, LNG infrastrukturu və Yaxın Şərq-Avropa enerji dəhlizlərini əhatə edir.

Yunanıstan özünü enerji tranzitçisi kimi möhkəmləndirir. Aralıq dənizi limanlarının inkişafı, LNG layihələri və hərbi-dəniz qüvvələrinin modernləşdirilməsi Afinanı regional enerji təhlükəsizliyinin dayanıqlı təminatçısına çevirir.

Türkiyə isə tranzit məntiqini siyasi təsir alətinə çevirib. Ankara quru marşrutlarını genişləndirir, liman infrastrukturunu böyüdür, Azərbaycanla enerji əlaqələrini gücləndirir və LNG logistikasını inkişaf etdirir. Bu, tranziti sadəcə iqtisadi deyil, strateji lever halına gətirir, Türkiyəyə həm Yunanıstanla, həm Misirlə münasibətlərdə əlavə diplomatik kart verir.

Misir yenidən logistika mərkəzinə çevrilir. Süveyş kanalına nəzarət, LNG infrastrukturu və Qəzzə ilə bağlı humanitar-logistik əməliyyatlarda koordinasiya rolunu Qahirə üzərinə götürür. Bu, onu formalaşmaqda olan regional sistemin əvəzolunmaz elementi edir.

Ssenari təhlili: yeni təhlükəsizlik arxitekturasının inkişaf variantları

2030-a qədər regionun dinamikası üç mümkün ssenaridə cəmləşə bilər. Hər biri texnoloji səviyyə, siyasi sinxronluq və hərbi rəqabətin dərəcəsi ilə fərqlənir.

1. İdarə olunan rəqabət (əsas ssenari) Ən real variant budur. Yunanıstan-İsrail oxu möhkəmlənir, Türkiyə müdafiə sənayesində muxtariyyəti dərinləşdirir, Ankara və Qahirə Qəzzə və logistika məsələlərində koordinasiyanı davam etdirir. Münaqişələr diplomatik və iqtisadi vasitələrlə məhdudlaşır. Nəticə - davamlı, lakin kövrək tarazlıq: heç bir aktor kəskin eskalasiyada maraqlı deyil.

2. Texnoloji silahlanma yarışı (turbulent ssenari) Orta ehtimallı variant. Yunanıstan "Axi̇l qalxanı"nı tamamlayır, Türkiyə raket proqramlarını sürətləndirir, İsrail yeni PRO elementləri göndərir, Misir isə iki blok arasında balans saxlayır. Əməliyyat rəqabəti intensivləşir, "zərbə-cavab" dövrü qısalır. Amma tərəflər hələ də strateji nəzarəti itirmir və birbaşa toqquşmadan yayınır.

3. Regional konvergensiya (optimist ssenari) Ən az ehtimallı, amma mümkündür. Türkiyə və Misir siyasi tərəfdaşlığı genişləndirir, Yunanıstan və Türkiyə dəniz sərhədləri üzrə danışıqlara başlayır, İsrail isə yeni çoxtərəfli təhlükəsizlik modelinin təminatçısına çevrilir. Bu, qarşılıqlı asılılıq əsasında çoxqütblü sabitliyə keçidi təmin edə bilər.

Nəticə: regional tarazlığın yeni modeli

Region sürətlə yeni strateji reallığa keçir. Xarici hegemonların diktəsi ilə idarə olunan dövr başa çatır, yerini regional güclərin öz oyununun qaydalarını yazdığı sistem tutur. Yunanıstan texnoloji dərin müdafiə qurur və hava-dəniz inteqrasiyasının mərkəzinə çevrilir. İsrail təhlükəsizlik təminatçısı və texnoloji memar rolunu gücləndirir. Türkiyə müdafiə sənayesində öz ayaqları üzərində dayanır və diplomatik dairəsini genişləndirir. Misir isə yenidən Yaxın Şərqin siyasi və logistik beyni funksiyasını icra edir.

Artıq güc balansı bir superdövlət ətrafında deyil, fərqli funksiyalara malik, lakin bir-birini tamamlayan regional mərkəzlər ətrafında qurulur. Bu, Şərqi Aralıq dənizinin yeni dövrüdür - daha mürəkkəb, daha texnoloji və daha müstəqil. Sabitlik indi bir aktorun gücündən yox, bir neçə nüfuzlu dövlətin qarşılıqlı fəaliyyət keyfiyyətindən asılıdır.