- Onların necə alqışladığını gördünmü? - deyə soruşdu məndən, gözlərini ekrandan çəkmədən. Ekranda parıltılı dronlar Händelin musiqisinin müşayiəti ilə səmada "rəqs" edirdi.

- Harada? - dedim, baxmayaraq ki, artıq cavabı bilirdim. - Ər-Riyadda. Foruma çıxardılar. Yeni qanadlı raketi təqdim etdilər. Min kilometr məsafədən qəhvə fincanına dəydirə bilir. Zal ayağa qalxıb alqışladı. Sakitləşdi. Bir az sonra, sanki özü-özünə dedi: - Mən isə Cəlalabaddakı oğlanı düşündüm. Səkkiz yaşı var. Daha ayağı yoxdur. Onun göz yaşlarını heç bir kamera 4K ilə çəkmədi.

Biz elə bir dövrdə yaşayırıq ki, dəhşət artıq adamı sarsıtmır - heyran edir. Hərbi paradlar modaya çevrilib, silah istehsalçılarının brifinqləri isə lazer effektli teatr tamaşasına bənzəyir. Dünya raketlərlə deyil, podiumların alqışı ilə dağılır.

Hər dəfə beynəlxalq aviasalonda - istər Le Burje olsun, istər Dubayda, istərsə də Ər-Riyadda - yeni silahlar təqdim olunanda, dünya heyrət içində donur. Qorxudan yox. Heyrətdən. Amma cəsarətə, mərdliyə yox - öldürmə texnologiyasına.

Nəhəng ekranlarda rəqəmlər göz qamaşdırır: atış məsafəsi, zərbə gücü, dəqiqlik əmsalı. Hər şey gözəl. Hər şey təmiz. Steril. Elə bil insan həyatından yox, riyazi vektorların simulyasiyasından danışırlar.

XXI əsrin silahları artıq gizlədilmir. Onlar örtülmür. Onlar qürurla nümayiş etdirilir - İsveçrə saatı kimi, premium maşın kimi, eksklüziv heykəl kimi. Amma bu "sənət əsəri" əslində kütləvi ölüm alətidir. Və məhz bu - dövrümüzün ən böyük cinayətidir. Təkcə ona görə yox ki, öldürürlər. Ona görə ki, bizi o ölümə alqış tutmağa öyrədirlər.

Bu artıq militarizm deyil. Bu - kultdur. Ölüm kultu. Millimetrə qədər dəqiq ölümün, klinik texnologiyalı qətliamın dini. Burada ölüm faciə deyil - kommersiya məhsuludur. Əzab isə çarəsiz fəryad deyil - reklam pauzasıdır. Müharibə? Sadəcə G4 pavilyonunda yeni texnologiyaların təqdimatı üçün fon səsidir.

İnsanlıqdan imtina: Rəqəmlərin arxasında görünməyən uşaqlar

Bu bizim tariximizin başlanğıcıdır. Bir zamanlar mərhəmət duyğusunu tanıyan dünyanın, indi titanik korpuslu, korporativ loqolu şeytana pərəstiş etdiyi zamanların salnaməsidir. "Bir insanın ölümü faciədir. Milyonların ölümü - statistika". Stalinin adına yazılan bu məşhur sitat əslində bugünkü dövrün aynasıdır. Müharibə artıq ağrının dili deyil. Müasir müharibənin dili - PR-dır, mühəndislikdir, alqoritmdir.

Uşağın ölümünə "yan təsir" deyilir. Məhlənin məhvinə - "nöqtəvi zərbə". Terminlər üzərində bu cür oynamaq - adi ritorika deyil. Bu, şərin leqallaşdırılmasıdır. Terrora "caydırma strategiyası" deyilir. Qətl - "hədəfin neytrallaşdırılması". Soyqırımı isə "əməliyyat planlaşdırılmasında nasazlıq".

Bu cür söz oyunlarının fonunda insan yox olur. Qalır yalnız zərbənin riyaziyyatı.

"Save the Children" təşkilatının 2023-cü ilə dair hesabatına görə, il ərzində 4680 uşaq hərbi əməliyyatların qurbanı olub. 2024-cü ildə isə bu rəqəm artıq 5300-ü keçib - özü də yalnız təsdiqlənmiş ölümlər. Hesabat açıq yazır: "məktəblər, xəstəxanalar, evlər uçurulanda uşaqlar ilk hədəfə çevrilir".

Amma müasir dövrdə ölüm informasiya paketi şəklində təqdim olunur. CNN-də reportaj ananın fəryadı ilə başlamır. Əvəzində "Iron Dome"un 98,4% dəqiqliklə zərbələri vurduğuna dair infoqrafika nümayiş olunur. Başqa kanalda isə ekspertlər HIMARS zərbə sistemlərinin "uğurlu istifadəsi"ni müzakirə edir. Sanki bu, yeni nəsil prosessordur - yoxsa insan bədəni parçalayan mərmilər yox.

BMT-nin Silahlı Münaqişələrdə Uşaqlar haqqında 2024-cü il hesabatı göstərir: Yəməndə 1200-dən çox, Suriyada 800-ə yaxın, Sudanda 600-dən çox uşaq ölüb. Səbəblər - hava zərbələri, artilleriya atəşi, minaatan hücumları, dronlarla zərbələr. Lakin media bunu sadəcə "orta intensivlikli hərbi əməliyyatlar" kimi təqdim edir.

Artıq "insanları xilas etmək"dən yox - "tapşırığı yerinə yetirmək"dən danışılır. Fransız hərbi analitiki Jan-Dominik Merşe yazır: "Hazırkı hərbi əməliyyatların əsas məqsədi - maksimum zərbə gücünü qorumaqla minimum siyasi məsuliyyət daşımaqdır. Humanizm bu hesabda yoxdur".

Davamsız ədalət və leksikonla yuyulan cinayətlər

Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunun 8.2-ci maddəsi deyir: "mülki əhaliyə və ya hərbi hədəf olmayan obyektlərə qəsdən hücum - hərbi cinayətdir". Bəs indi bu norma kimə maraqlıdır? Qəzzada, Qarabağda, Donetskdə, Suriyada, Darfurda, Sənada həyata keçirilən əməliyyatların ortaq cəhəti bircə şeydir: cəzasızlıq.

Müasir müharibələr artıq səssiz gedir. Onlar "rəqəmsal pərdə" arxasında aparılır. Mediada "radarların rəngli xəritələri", "cəbhə xəttindən eksklüziv görüntülər", "dronların baxımlı kadrlı videoları" dəbdədir. Elə bil qanlı döyüşlər yox, şou göstərirlər. Camaat artıq ağlamağa yox, müqayisə etməyə alışdırılıb. Kalibr müqayisə edən tamaşaçıya çevrilmişik.

Kanadalı tədqiqatçı Naomi Kleyn yazır:"Bugünkü müharibə - kapitalizmin vitrinidir. Ölüm isə mənfəətin qaçılmaz yan məhsuludur".

İndiki dünyada "humanitar fəlakət" - "soyqırım"ın sinonimi sayılır. "Platforma fəallaşması" - əslində xəstəxananın bombalanması deməkdir. "Simmetrik cavab tədbiri" - kəndin xeyli hissəsinin yandırılıb yer üzündən silinməsidir.

Bu dildə artıq insan yox, yalnız kod adları, hədəflər və logolar var. Və belə dünyada, Corc Oruellin yazdığı kimi, "əgər azadlıq nəyəsə dəyərsə, o da insanların eşitmək istəmədiklərini demək hüququdur".

Biz də deyirik: Sayın ölənləri. Göstərin onların üzlərini. Adlarını qaytarın o adamlara, kimlər ki, siz onları "soputstvuşiy uşerblə" əvəz etdiniz.

Yoxsa - insanlıq artıq uduzub.

Həyatdan üstün silahlar: texnologiyanın, deyil, insanlığın meyarı dəyişib

Le Burje aviasalonunun açılışından öncə İsrail pavilyonunun bir sutka ərzində qara örtüklə gizlədilməsi sensasiyaya çevrildi. Yox, ona görə yox ki, orada Qəzzəni xəritədən silə biləcək silahlar nümayiş olunurdu - bu artıq heç kimi təəccübləndirmir. Bütün səs-küy ona görə idi ki, birdən-birə ehtiyatlılıq göstərdilər. Qara parça - silahın özündən maraqlı gəldi. Yüzlərlə şərhçi silahın törədə biləcəyi nəticələri araşdırmaq əvəzinə, bu örtüyün "kimə və niyə lazım olduğu" barədə mülahizələr yürüdürdü.

Eyni vaxtda, BMT-nin məlumatına görə, Sudandakı vətəndaş qarşıdurmasında 2,1 milyondan çox insan evsiz qalmışdı. Amma bu barədə axşam xəbərlərində bir kəlmə də deyilmədi.

Tarix çox müharibə görüb. Amma az sayda ədalətli zəfərlərə şahid olub. Daha azı - gücə sahib olub, ləyaqətini qoruyanlara. O kəslərə ki, gücün alçaqlığa çevrildiyi nöqtəni keçməyiblər. Məhz buna görə də İkinci Qarabağ Müharibəsi təkcə hərbi akademiyalarda yox, həm də diplomatiya məktəblərində, beynəlxalq hüquq fakültələrində və siyasi etika kafedralarında öyrədilməlidir. Çünki bu sadəcə torpaq müharibəsi deyil. Bu, sivil düşüncənin yeni fəslidir.

2020-ci ilin oktyabrında ermənilərin kasetli "Smerç" raketləri Bərdəyə tuşlandı. 21 nəfər həyatını itirdi, 70-dən çox insan yaralandı. Bundan əvvəl - 11 və 17 oktyabr tarixlərində Gəncə vurulmuşdu. Dağıntılar altında körpə beşikləri, oyuncaq ayılar, uşaqların cansız bədənləri. Amnesty International və Human Rights Watch təsdiq etdi ki, bu hücumlarda 2008-ci il Konvensiyası ilə qadağan olunmuş kaset bombalardan istifadə olunub.

Bəs Azərbaycan nə etdi? Ermənistanı "LORA" və "Polonez"ləmi cavabladı? İrəvanda məktəbləri, bazarlarımı hədəfə aldı? Xeyr.

"Biz mülki insanlardan qisas almırıq. Biz döyüş meydanında vuruşuruq. Biz erməni deyilik". - İlham Əliyev, 2020

Bu yanaşma nə pasifizmdir, nə zəiflik, nə də diplomatik etiket oyunu. Bu, Qərbin onilliklərdir diktə etdiyi məntiqə açıq bir meydan oxumaqdır: "Əgər əzab çəkirsənsə - sən də caniyə çevrilməlisən". Azərbaycan isə sübut etdi: əzab çəkə bilərsən, amma insan qalmaq mümkündür. Döyüşə bilərsən, amma şərəfini satmadan. Bu poz verib "beynəlxalq imic yığmaq" üçün deyil. Bu - milli instinktdir.

1949-cu il Cenevrə Konvensiyaları və onların Əlavə Protokollarına görə (Protokol I, maddə 51; Protokol II, maddə 13), mülki obyektlərə bilərəkdən zərbə endirilməsi hərbi cinayət sayılır. Human Rights Watch-un 2020-ci ilin dekabrında yaydığı hesabatda qeyd olunur:

Ermənistan tərəfindən Bərdəyə və Tərtərə kasetli silahlarla hücumlar, Qarabağda və Ermənistan ərazisindən çıxan zərbələr nəticəsində məscidlərə, məktəblərə, xəstəxanalara atəş açılması, Beynəlxalq humanitar hüququn erməni silahlı birləşmələri tərəfindən pozulması. Amma bu hesabatda Azərbaycan ordusunun bilərəkdən bir dənə belə mülki obyektə zərbə endirməsinə dair heç bir fakt yoxdur. Heç biri. Bu, müharibənin qızğın vaxtında sadəcə istisna deyil. Bu - unikallıqdır.

Erməni tərəfinin terroru müharibə metodu kimi seçməsi - təkcə beynəlxalq QHT-lər deyil, həm də peyk görüntüləri, audioyazılar, əsir ifadələri ilə sübuta yetirilib. Məqsəd - Azərbaycanın da eyni üsullara əl atmasına nail olmaq, sonra da saxta "simmetriya" yaradıb beynəlxalq müdaxiləyə zəmin hazırlamaq idi.

Amma bu tələ işə yaramadı. Çünki Azərbaycanın mövqeyinin təməlində təkcə strateji müdriklik yox, həm də postsovet məkanında görünməmiş bir etik mövqe dayanırdı.

Bəziləri soruşurdu: "Niyə cavab vermədik? Niyə imkan varkən vurmadıq?" Cavab aydındır - çünki biz başqayıq.

Azərbaycan heç vaxt torpaq üçün torpaq uğrunda döyüşməyib. 2020-ci il müharibəsi - bu, ədalət uğrunda müharibə idi. Yaddaş uğrunda. Şərəf uğrunda. Qəbirdə yatan ata-babalar üçün. Məscidlərdə donuz saxlayanlara qarşı. Yandırılmış kitablar, dağıdılmış qəbiristanlıqlar, vətənin nə olduğunu bilməyən uşaqlar üçün. Və bu, məsələnin əsl mahiyyətidir.

"Ədalət - hiss yox, prinsipdir. Biz erməni xalqı ilə yox, torpaqlarımızı zindana çevirənlərlə döyüşürük. Biz bu torpaqları geri alırıq - və bunu ləyaqətlə edirik". - İlham Əliyev, Al Jazeera müsahibəsi, noyabr 2020

Rəqəmlərlə desək:

Müharibə dövründə Azərbaycanın Hərbi Hava Qüvvələri münaqişə zonasından kənardakı yaşayış məntəqələrinə bir dənə də olsun zərbə endirməyib. Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, erməni hücumları nəticəsində 93 dinc sakin həlak olub, 400-dən çoxu yaralanıb. Hərbi əsirlər üzrə Dövlət Komissiyasının məlumatına əsasən, müharibə bitdikdən sonra bütün erməni əsirlər Cenevrə Konvensiyasına uyğun şəkildə Ermənistana təhvil verilib - 1990-cı illərdə itkin düşən azərbaycanlı əsirlərin aqibətindən fərqli olaraq. Dünya anlamalıdır: Azərbaycan təkcə döyüş meydanında qalib deyil. O, müharibə zamanı siyasi etikanın yeni standartını göstərdi. Pasifizmə yaltaqlanmadan, şirin-şirin humanizm ritorikası aparmadan. Sadəcə nümunə göstərdi: döyüşdə amansız olmaq olar - hədəfdə isə vicdanlı.

Bu "asimmetrik cavab" deyil - etik enişdən imtinadır. Və məhz bu - bizim strateji üstünlüyümüzdür.

Çünki həqiqi üstünlük - texnikada deyil. O, mənəviyyatdadır. Və onu nə bombalamaq, nə susdurmaq, nə də pulla almaq mümkün deyil.

Bu, dünyanın kiçik xalqlar uğrunda apardığı mübarizəni resurslara endirmək istəyən yalançı narrativə cavabdır. Bu mübarizə - suverenlik, yaddaş və ləyaqət məsələsidir.

Ağrının susdurulduğu əsr: insanlıq üçün artıq efir vaxtı yoxdur

2025-ci ildə "həqiqət" artıq mənəvi kateqoriya deyil. O, yalnız ekran sayı ilə ölçülür. Kadrdasan - yaşayırsan. Kadra düşmədinsə - elə bil heç olmamısan.

Bu daha metafora deyil. Bu, yeni rəqəmsal reallıqdır. Müharibə, əzab, ölüm - yalnız düzgün media-menecment varsa, görünə bilər. Jurnalistika bir zamanlar sədaqət və mərhəmət peşəsi idi. İndi isə bu - diqqət istehsalıdır.

Qan tərləyən uşaqların yox, süni intellektli dronların gündəmi: insanlıq niyə susur?

Vaşinqtondan Dohaya qədər dünya ayaq üstədir: Spike raketləri Javelin-dən nə qədər dəqiq olub? Hərbi süni intellekt döyüşçünün hərəkətini "öncədən hiss etməyi" nə vaxtdan bacarır? Cənubi Koreya donanmasını modernləşdirməyə neçə milyard ayırıb?

Amma bəs Qəzzada insulin qıtlığı haqqında bir yazı haradadır? Fəllucədə oksigen çatışmazlığından ölən körpələrin sayını göstərən infoqrafika varmı? Darfurdan gəlmiş doqquz yaşlı qaçqınlar arasında psixi pozğunluq səviyyəsini kim açıqlayıb? Cavab: heç kim.

2025-ci il üzrə "Digital Global Overview" hesabatına əsasən, 6,3 milyarddan çox insan internetə qoşuludur. Onlardan 4,9 milyardı xəbərləri əsasən qısa videolarla - TikTok, YouTube Shorts, Instagram Reels vasitəsilə alır. Reallıq artıq süjet yox, zamanla ölçülür. Əgər faciə 30 saniyəyə sığmırsa - o uduzur.

Oksford Media Siyasəti Mərkəzinin hesabatı bu yeni qaydanı açıq dillə ifadə edir:

"Humanitar böhranların işıqlandırılmasına ən böyük təhlükə senzura deyil, əyləncə üçün optimallaşdırılmış tövsiyə alqoritmləridir".

Məhz buna görə sinir şəbəkəsi ilə idarə olunan yeni dron YouTube-da milyonlar qazanır, amma BMT-nin Malidə aclıqla bağlı hesabatını cəmi 12 nəfər oxuyur. Onlardan biri - müəllifdir. Digəri - tərcüməçi.

2025-ci ilin martında Koreya Respublikası Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasına əsasən, Seul müdafiə xərclərini ÜDM-in 2,7%-nə qədər artırıb - bu, son 18 ilin ən yüksək göstəricisidir. Bloomberg bu xəbəri "Koreyanın strateji yetkinliyi" kimi təqdim etdi, üstəlik ölkənin "hərbi texnologiyalar üzrə ixrac potensialındakı sıçrayış" barədə silsilə yazılar verdi.

Amma həmin ay Seul yaxınlığında yerləşən müharibə veteranları düşərgəsində intihar hallarının sayı 22% artdı. Bu barədə Seul Sosial Xidmətlər Departamenti xəbərdarlıq etsə də, düşərgədə psixiatr qalmayıb. Yerinə süni intellektə əsaslanan müşahidə sistemləri quraşdırılıb - "özünəqəsd riskini" mimika və addım ritmi ilə təyin edirlər. Amma bir veteran özünü yandıranda, sistem bunu "stress testi" kimi qeyd etdi.

Fəllucə: Yer üzündən silinmiş şəhər və uşaqlıqdan məhrum edilən körpələr

Fəllucə - ruhsuz bir şəhərdir. 2004 və 2016-cı illərdə iki dəfə yer üzündən silinib. İndiyə qədər heç bir beynəlxalq komissiya burada ağ fosforun istifadəsini araşdırmağı başa çatdırmayıb. Onlarla QHT-nin çağırışına baxmayaraq. Bağdad Universitetinin 2024-cü il hesabatına görə, bölgədəki yenidoğulmuşlarda mutasiya səviyyəsi Xirosimadan 30% yüksəkdir.

"Fəllucə - insanlığın öz uşaqlarından imtina etdiyi yerə çevrilib", - belə yazılıb Asiya Müstəqil Həkimlər Şurasının (ISMA) 2025-ci ilin aprelində qəbul etdiyi qətnamədə. "Bu sadəcə hücum deyildi. Bu - ağrının diqqət dairəsindən qovulması idi".

2025-ci ilin yanvar-may aylarında Qərbi Darfurda 23 min nəfərdən çox insan öldürülüb - bu, Human Rights Watch-un rəqəmləridir. Sudan hökumətinin Afrikanın Sakit Razılığı fonunda həyata keçirdiyi "daxili sabitləşdirmə əməliyyatı" zamanı 118 kənd yandırılıb, 300 mindən çox insan evini tərk edib.

Amma bu barədə CNN və BBC-də əsas buraxılışda bir xəbər belə verilmədi. Çünki həmin dövrdə Nvidia şirkəti yeni nəsil neyroprosessorları təqdim edirdi. Bloomberg bu təqdimata 37 material həsr etdi. Sudana - cəmi bir xəbər xülasəsi.

Konqo: bataqlıqda boğulan uşaqlar, smartfonlar üçün

Demokratik Konqo Respublikasında isə tarix boyu ən uzun çəkən, ən səssiz kabus yaşanır.

Amnesty International mart 2025 hesabatında bildirir: Yalnız İturi regionunda 136 silahlı qrup fəaliyyət göstərir. Onlardan 27-si birbaşa kobaltın qeyri-qanuni hasilatı ilə maliyyələşdirilir.

Kobalt - elektrik avtomobilləri, smartfonlar və noutbukların batareyalarının əsas xammalıdır.

Yəni hər dəfə siz telefonunuzu şarj edəndə, haradasa bir uşaq - ayaqyalın, aclıq içində - torpaqdan zəhərli filizi çıxarır. Onun adı xəbərlərdə yoxdur. Onun ağrısı videoya sığmır. Onun taleyi - "kontentin formatına uyğun deyil".

Və bu səbəbdən - biz onu unuduruq.

Bu, artıq sadəcə xəbər yoxluğudur. Bu, bəşəriyyətin informasiya özbaşınalığında vicdanını itirməsidir. Sükutla müşayiət olunan soyqırımlar, unudulmuş qaçqınlar, cəzasız qalan cinayətlər - hamısı yeni informasiya mühitinin fərasətsizliyinə deyil, etinasızlığına dəlalət edir.

Çünki bu gün... Yandırılmış kəndlər yox - qrafikası yüksək dron videoları trenddədir. Aclıqdan ölən uşaqlar yox - süni intellektin yeni "emosional tanıma" funksiyası manşetlərdədir. Görünməyən ölümlər - reytinq gətirmir.

Əgər bu, insanlıq deyil - bəs nədir?

Algoritmin görmədiyini tarix də xatırlamır: görünməyən uşaqlar, susan bəşəriyyət və unutdurulmuş ədalət

"8-13 yaşlı uşaqlar 30 metrlik şaxtalarda işləyirlər. Nə əlcəkləri var, nə də sığortaları. Hətta adları da yoxdur", - yazılıb son hesabatda.

"Onların varlığı bazar üçün vacibdir, amma sənəd üçün artıqdır."

2025-ci ilin may ayında BMT-nin Humanitar Əlaqələndirmə İdarəsinin (UN OCHA) hesabatı açıq yazır:

Döyüş bölgəsində yerləşən tibb müəssisələrinin 78%-i dağıdılıb Elektrik kəsintiləri nəticəsində 3 inkubator söndürülüb 100-dən çox uşaq səyyar şəraitdə oksigensizliyin qurbanı olub Amma bu məlumatların heç biri nə The Economistin, nə də Politiconun üz səhifəsində yer almadı. Niyə? Çünki bu faktlar uğurlu vizuallaşdırma formatına sığmır.

Biz elə bir zamana qədəm qoymuşuq ki, əziyyət - təsdiq tələb edir. Amma o təsdiq hüquqla yox, hype-la gəlir. Əgər bir acı "vizual baxımdan cəlbedici", "cəlbedici başlıqla trendə düşəcək" deyilsə - görünmür. Dünya artıq zalım və məzlumlara bölünmür. O, algoritmin içində olanlar və onun radarına düşməyənlərə bölünür. Və görünməməyin qiyməti - həyatdır. Dünya ictimaiyyəti? Bəşəriyyətin vicdanı? Yoxdur belə bir şey. Artıq sadəcə bir auditoriya var. Səsi açıqdır. Qəlbi - sönük.

Əxlaqın tərsinə çevrildiyi dünya: övladının gözləri qarşısında öldürülməsi də artıq xəbər deyil

Ona görə də çağdaş dünyanın faciəsi təkcə raketlərdə deyil. Faciə ondadır ki, uşaq ölümü artıq hadisə hesab edilmir. O, sadəcə bir statistikadır. TikTok videosudur. 30 saniyəlik keçid. Vəssalam. Və bu inersiyada - sivilizasiya ölür.

Axırıncı dəfə kim soruşdu: "Anasını gözlərinin qabağında itirən bir uşaq olmaq necə hissdir?" Söhbət sənədli filmdən yox. Human Rights Watch hesabatından da yox. Söhbət real həyatdan gedir. Biz elə bir dövrə gəlib çatmışıq ki, texnologiya əziyyəti fərdiləşdirə bilmir. Ağrı "metadata"ya çevrilib. Beynəlxalq humanitar hüquq hələ də mövcuddur, amma onu eşidən varmı? Bunu "təsadüf" saymaq sadəlövhlükdür. Çox güman ki, sivil humanizmin ölümü - sistemin tərkib hissəsidir. Hələ də düşünən varsa ki, dünya harmoniyaya doğru gedir - qoy BBC, Al Jazeera və ya Fox News-u açsın. Orada müzakirə olunur: Hansı ölkə "silah ixracına layiqdir"? Kim "öldürmə texnologiyasını idarə edə biləcək qədər yetkin deyil"?

Uşaq ölümü xəbər deyil. O sadəcə kontekstdir. Fon səsidir. Və ya Qərb analitiklərinin dilində:

"Qaçılmaz yan itki." Son sığınacaq - yaddaşdır Bizim tək bir seçimimiz var: xatırlamaq. Algoritmə baxmayaraq, görüntüyə baxmayaraq, trendə baxmayaraq - xatırlamaq.

Bu nostalji deyil. Bu - müqavimətdir. Çünki yaddaş - kövrək hiss deyil. Yaddaş - zirehdir. Postinsani dünyada insanlığın son səngəridir. Və biz xatırlayırıq:

Azərbaycan - bir xalq olaraq qan, ağrı, sürgün yaşamış olsa da - cəlladın güzgüsünə çevrilmədi. O, işğala cavab olaraq müəllimləri öldürmədi. Məscidləri dağıdanlara cavab olaraq kilsələri yandırmadı. Məktəbləri atəş nöqtəsinə çevirmədi - uşaqlara qaytardı.

O, terrorçu olmadı. O, ordu olaraq qaldı. Dövlət olaraq qaldı. Fırtına içində dik dayanan bir bel, başqasının bayrağı altında sürünən kin deyil.

Bu - pasifizm deyil. Bu, həqiqi insanlıqdır. Tərifi olmayan, lakin ruhu ilə sarsıdıcı. Parlaq yox, dəyanətli və sərt. "Bütün dünyada sülh" yox, "Biz sizin kimi deyilik".

Bu - cəzasızlığa inananlara verilmiş hökmdür. Çünki bu əxlaqi gücün "söndürmə" düyməsi yoxdur.

Əsl ədalət - ləyaqətini itirməyən ədalətdir. O, global qatillərin qorxusudur. Çünki efirdən deyil. O, torpaqdan gəlir. Sümüklərdən, susmağa dözməyən ölülərin səsindən gəlir.

Sual qalır: Dünya - saxta yox, gerçək dünya - bu yırtıcılığı dayandıra biləcəkmi? Yoxsa biz - rəqəmsal tövlədə saxlanan heyvanlar kimi - oxumağa davam edəcəyik: Tankın dəyəri uşaqdan böyükdür. Rəqəm ruhdan üstündür. Qrafik - qandan vacibdir. Cavab hakimiyyətdən gəlməyəcək. Cavab bizdən asılıdır.

Gözlərimizə görməyə, qəlbimizə xatırlamağa icazə verəcəyikmi?