Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Tarixi köklər: dövlətin unudulmuş vətəndaşları

Favelalar XIX əsrin sonlarında yaranıb. Kanudos müharibəsindən qayıdan veteranlara hökumət mənzil vəd etmişdi, amma vəd unuduldu, onlar isə Rio dağlarının yamaclarında öz evlərini tikməyə məcbur oldular. Beləcə, şəhərsizliklə yoxsulluq əl-ələ verdi. 1960-70-ci illərdə sənayeləşmə və daxili miqrasiya dalğası ilə minlərlə insan Rioya axışdı, amma nə nəqliyyata, nə infrastruktur­lara, nə də rəsmi iqtisadiyyata çıxış tapmadı. XX əsrin sonunda bu məhəllələr artıq "paralel şəhərlərə" çevrildi - öz hakimiyyəti, vergiləri, məhkəmələri və, ən əsası, silahlı müdafiəsi olan ərazilərə.

Rəsmi məlumatlara görə (IBGE), Rio-da 750-dən çox favela var. Ən böyükləri - Complexo do Alemão, Rocinha, Cidade de Deus, Maré, Penha və Vila Cruzeiro - ümumilikdə illik 7 milyard dollarlıq iqtisadi dövriyyə yaradır (Fundação Getúlio Vargas). Bu pulların böyük hissəsi kölgə iqtisadiyyatı vasitəsilə dövr edir və dövlət statistikasına düşmür.

Paralel dövlətin genezisi

Rio-nun narkokartelləri dövlətin urbanizasiya və sosial inteqrasiya siyasətinin iflasının nəticəsidir. 1970-80-ci illərdə hərbi diktatura dövründə hökumət sosial proqramlar yerinə güc metodlarını seçdi: polis basqınları, təmizləmə əməliyyatları, deportasiyalar. Bu vaxt yoxsul gənclik küçə bandalarına qoşulur, kokain və marixuana ticarəti ilə məşğul olurdu. Qruplaşmalar tədricən nizamlı silahlı təşkilatlara çevrildi - Comando Vermelho (Qırmızı Komanda), Terceiro Comando Puro və Amigos dos Amigos (ADA).

Comando Vermelho - 1979-cu ildə Kândidu Mendis həbsxanasında yaranmış ən qədim və nüfuzlu qruplaşmadır. Burada siyasi məhbuslar (sol aktivistlər) və kriminal elementlər bir yerdə saxlanılırdı. "Sistemə qarşı qardaşlıq" ideyası marxist ritorika, mafiya nizam-intizamı və bazar praqmatizminin qarışığına çevrildi. Bu gün CV onlarla favela üzərində nəzarət qurub, "vergi sistemi", daxili arbitraj mexanizmi və iyerarxik quruluşu var.

Braziliya Ədliyyə Nazirliyinin 2024-cü il məlumatına görə, Comando Vermelho və onunla bağlı şəbəkələr Rio-da narkoticarətin 70 faizini nəzarətdə saxlayır, Boliviya, Peru və Kolumbiya kartelləri ilə birbaşa əlaqələrə malikdir. İllik dövriyyə 1,5-2 milyard dollar civarındadır, bu məbləğin 40 faizə qədəri isə favelalarda "sosial layihələrə" yatırılır - işıq haqqının ödənməsi, idman meydançaları, ərzaq yardımı, həlak olan döyüşçülərin ailələrinə sosial yardım.

Beləcə, narkostrukturlar dövlətin boşluğunu doldurur, qorxuya əsaslanan, amma müəyyən sosial müqavilə elementləri daşıyan "əxlaqlı hakimiyyət" modeli yaradır.

Şəhərin içində şəhər: Rio-nun əsas favelaları

Favelalar sadəcə kasıblıq yuvaları deyil - onlar öz qanunları, iqtisadiyyatı, ordusu və vətəndaş kimliyi olan mürəkkəb sosial orqanizmlərdir.

Rocinha - görünməz meqapolisin paytaxtı. Braziliyanın ən böyük favelasıdır. Burada 100 minə yaxın insan cəmi bir kvadrat kilometr ərazidə yaşayır. Rocinha Gavea və San-Konrado kimi zəngin rayonların arasında yerləşir. Qanuni hakimiyyət burada yox dərəcəsindədir - faktiki idarəçilik Amigos dos Amigos (ADA) kartelinin əlindədir. O, yerli "vergilər" yığır, daxili ədalət sistemini müəyyən edir. Rocinhanın illik iqtisadi dövriyyəsi 300 milyon reala bərabərdir - bəzi şəhərlərin büdcəsinə yaxın göstərici.

Complexo do Alemão - Comando Vermelhonun qalası. 13 bir-birinə bağlı favela zənciridir, təxminən 70 min insan yaşayır. Bura CV-nin əsas bazasıdır. 2025-ci ilin oktyabrında burada Rio tarixinin ən böyük əməliyyatı keçirildi: 2,5 min polis, zirehli texnika və vertolyotlar. 64 nəfər öldü. Amma nəticə dəyişmədi - CV hələ də narkoloji logistikanı, kommunikasiya şəbəkələrini və vergi sistemini nəzarətdə saxlayır. Alemão-da dövlət yalnız zorakılıq forması ilə mövcuddur.

Complexo da Maré - sıxlıq və qorxu şəhəri. Maré-də 130 min nəfər yaşayır, əhali sıxlığı 1 kvadrat kilometrə 45 mindən çoxdur. Şəhərin mərkəzini hava limanı ilə birləşdirən Linha Vermelha magistralı boyunca uzanır. Ərazi iki rəqib qruplaşma - Comando Vermelho və Terceiro Comando Puro arasında bölünüb, tez-tez atışmalar olur. 2014-2016-cı illərdə ordu nəzarət qurmağa çalışdı, amma geri çəkildikdən sonra zorakılıq yenidən artdı.

Cidade de Deus - utopiyadan cinayət salnaməsinə. 1960-cı illərdə sosial layihə kimi planlaşdırılmışdı: kasıbları mərkəzdən kənara köçürmək. Bu gün isə 40 minlik Cidade de Deus tamamilə ADA-nın nəzarətindədir. İşsizlik 35 faizi keçir, gənclərin 15 faizi kriminal fəaliyyətlə məşğuldur. 2002-ci ildə "Tanrının şəhəri" filmi bu məhəlləni dünyaya tanıtdı, amma reallıq - gündəlik atışmalar və ümidsizlik - kadr arxasında qaldı.

Penha və Vila Cruzeiro - zorakılığın ikili ürəyi. Bu iki qonşu favela birgə kriminal massiv yaradır. Burada 80 min insan yaşayır, əsas nəzarət CV-yə məxsusdur. Silah və narkotik tədarükü əsasən buradan idarə olunur. BOPE və CORE bölmələri demək olar, hər ay əməliyyat keçirir, amma nəticə dəyişmir. 2024-cü ildə Penha-da qətl göstəricisi şəhər ortalamasından on dəfə yüksək idi. Dövlət burada yalnız silahlı güc kimi görünür.

Mangueira - sambadan silaha. Məşhur Marakana stadionunun yaxınlığında yerləşən bu favela samba mədəniyyətinin beşiyidir, amma narkokartellər buranı da "paylaşıb". 20 minə yaxın sakini var. Zorakılıq səviyyəsi nisbətən aşağı olsa da, atışmalar həyatın adi hissəsinə çevrilib. Mədəniyyətlə cinayətin eyni məhəllədə yaşaya bildiyi faciəvi nümunədir.

Vidigal və Cantagalo - sağ qalmaq üçün cənt­rifi­kasiya. Leblon və İpanema arasında yerləşən bu favelalar "yeni tip" sayılır. 25 min nəfərin yaşadığı Vidigalda CV-nin təsiri hələ hiss olunur, amma zorakılıq səviyyəsi Avropa şəhərlərinə bənzərdir - 100 min nəfərə 4 qətl. Buna səbəb gentrifikasiyadır: son illərdə buraya rəssamlar, texnoloqlar, əcnəbilər köçüb. Cantagalo və Pavão-Pavãozinho artıq klan idarəçiliyindən icma özünüidarəsinə keçid laboratoriyasına çevrilib.

Bu favela mozaikası Rio-nun əsl xəritəsidir: okean və dağlar arasındakı təbii gözəlliyin içində gizlənən sosial qütbləşmənin, dövlətin zəifliyinin və insanın yaşamaq instinktinin xəritəsi.

Xaosun sosial coğrafiyası

Bu səkkiz favela Rio-de-Janeyronun daxilində davam edən müharibənin xəritəsini təşkil edir. Burada üç müxtəlif hakimiyyət modeli bir-birinə qarışıb: - zorakılığa əsaslanan ənənəvi kriminal idarəçilik (Alemão, Penha); - hibrid idarəetmə - dövlət və kartel balansı (Rocinha, Maré); - qismən inteqrasiya və kommersiyalaşma (Vidigal, Cantagalo).

Favelalar artıq şəhərin orqanizminin ayrılmaz hissəsidir, amma onun hüquqi sisteminə daxil deyil. Bu məhəllələr müasir urbanizmin aynasıdır: dövlət torpağa sahibdir, amma insanlara yox; bandalar isə insanları idarə edir, amma torpağı yox. Məhz bu paradoks Braziliya böhranının mahiyyətidir - məsələ yoxsulluqda deyil, dövlətin hakimiyyət monopoliyasını itirməsindədir.

Polis müharibəsi: dövlətlə ərazi arasında qarşıdurma

2025-ci ilin oktyabrında Complexo do Alemão və Penha favelalarında keçirilən əməliyyat Rio tarixinin ən irimiqyaslısı idi. 2 500-dən çox təhlükəsizlik əməkdaşı - o cümlədən elit BOPE və CORE bölmələri, həmçinin zirehli texnika və vertolyotlarla silahlanmış hərbçilər - iştirak edib. Nəticədə 64 nəfər, o cümlədən 4 polis əməkdaşı həlak olub, 81 nəfər saxlanılıb. 93 ədəd avtomatik silah və 500 kiloqramdan çox narkotik müsadirə edilib.

Ştat qubernatoru Klaudio Kastru əməliyyatı "dövlət suverenliyinin bərpası" adlandırdı və "təşkilatlanmış cinayətkarlığa zərbə" kimi təqdim etdi. Amma Human Rights Watch və Amnesty International bunu "məhv siyasəti" adlandıraraq, "qara və kasıb əhaliyə qarşı həddindən artıq zorakılıq" tətbiq olunduğunu bəyan etdilər. BMT-nin İnsan Haqları üzrə Ali Komissarlığı da "kütləvi edamlar" barədə dərin narahatlıq ifadə etdi və Braziliyaya Beynəlxalq Mülki və Siyasi Hüquqlar Paktı qarşısında öhdəliklərini xatırlatdı.

Əməliyyatların praktik effekti isə çox məhduddur. Sosioloq Luis Flavio Sapori-nin sözləri ilə desək, "aşağı səviyyəli döyüşçülər öldürülür, amma yerlərini dərhal yeniləri tutur. Liderlər isə həbsxanadan idarə edir". 40-45 faiz işsizliyin hökm sürdüyü, silaha asan çıxışı olan favela gəncliyi dərhal kriminal cəbhənin "gənc qvardiyası"na çevrilir.

Favelaların sosial anatomiyası: sağ qalma iqtisadiyyatı və paralel institutlar

Favelalar xaos deyil, nizamlı xaosdur. Burada özünəməxsus iqtisadi ekosistem mövcuddur - mikro sahibkarlıq, kölgə məşğulluğu və qarşılıqlı yardım üzərində qurulub. Fundação Getúlio Vargas-ın (FGV, 2024) hesablamalarına görə, işlək yaşda olan sakinlərin 65 faizə qədəri qeyri-rəsmi sektorda çalışır: kiçik ticarət, xidmət, nəqliyyat, xırda istehsal. Orta aylıq gəlir 280 ABŞ dolları civarındadır - bu da rəsmi iqtisadiyyətdəki minimum əməkhaqqından üç dəfə azdır.

Yoxsulluğa baxmayaraq, favelalar Rio-nun "beşinci iqtisadiyyatı"na çevrilib: illik istehlak dövriyyəsi 9 milyard realı (təxminən 1,8 milyard dollar) keçir. Böyük şirkətlər - Coca-Cola-dan tutmuş Banco do Brasil-ə qədər - burada "sosial marketinq" aparır, mikroofislər və inklüziv proqramlar açır, amma struktur dəyişiklik baş vermir: hüquqi və fiskal təcrid qüvvədə qalır.

Sosial infrastrukturun yerini "qruplaşma hakimiyyəti" tutub. Kartellər təkcə narkoticarəti deyil, həm də gündəlik idarəetməni nəzarətdə saxlayır: su paylanması, elektrikə nəzarət, məhəllə "cəzaları". Qanun pozanı məhkəməyə vermirlər - "tərbiyə edirlər", bəzən isə ibrət olsun deyə açıq şəkildə öldürürlər. Bu, qorxudan doğulan, gücə əsaslanan "yarıdövlət" sistemidir.

Instituto de Segurança Pública-nın (ISP) məlumatına görə, Comando Vermelho-nun nəzarətindəki ərazilərdə 100 min nəfərə düşən qətl sayı 85-100 arasındadır; Rio-nun varlı məhəllələrində isə bu göstərici 8-10 civarındadır. Polis zorakılığı isə dünya miqyasında ən yüksək səviyyələrdədir: 2024-cü ildə təkcə Rio ştatının polisi 1 175 nəfəri öldürüb - gündə orta hesabla 3 nəfər. Müqayisə üçün: əhalisi 330 milyon olan ABŞ-da həmin il polis tərəfindən öldürülənlərin sayı 1 200 idi (Mapping Police Violence məlumatına əsasən).

Yeni güc: dövlətin kölgəsində yaranan "milisiyalar"

2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən Rio-da yeni bir fenomen formalaşıb - milisiyalar (milícias). Onlar keçmiş və hazırkı polis, hərbçi, mühafizəçi və bəzən məmurlardan ibarət qruplardır. Narkokartellərdən fərqli olaraq, milisiyalar narkoticarətlə deyil, gündəlik xidmətlərin monopoliyasına fokuslanır: qaz, internet, mühafizə, nəqliyyat. Əvəzində sakinlər "vergi" ödəyir - əslində, bu, qoruma bəhanəsi ilə alınan müntəzəm xəracdır.

Observatório das Metrópoles-in (2024) məlumatına əsasən, milisiyalar artıq Rio ərazisinin 57 faizini, əsasən şəhərin qərb hissəsini nəzarətdə saxlayır. Onların yerli siyasət, polis və bələdiyyə strukturları ilə sıx əlaqələri var. Son illərdə həbs olunan bəzi deputatlar və merlər birbaşa bu şəbəkələrlə bağlı çıxıb. 2019-2022-ci illərdə keçmiş prezident Jair Bolsonaro və onun oğulları da mediada milisiyalarla ailəvi və siyasi əlaqələr kontekstində hallanıb.

Comando Vermelho-dan fərqli olaraq, milisiyalar özlərini "anti-kriminal qüvvə" kimi təqdim edir, narkotacirləri sıxışdırır, amma əvəzində iqtisadi istismar rejimi yaradır. Bu, "əks-favelalaşma" prosesidir - zorakılıq burada institutlaşdırılıb, korrupsiya isə idarəçilik forması olub.

Rio-nun reallığı budur: burada dövlətin yoxluğu qanunla deyil, silahla ölçülür; sükunət isə ədalətin deyil, qorxunun nəticəsidir.

Həbsxanalar - idarəetmə qərargahları kimi

Braziliya Ədliyyə Nazirliyinin 2025-ci il hesabatına görə, Comando Vermelho, Amigos dos Amigos və Terceiro Comando qruplaşmalarının əksər liderləri öz şəbəkələrini federal həbsxanalardan idarə edirlər. Əlaqə vasitələri - mobil telefonlar, şifrəli məktublar və bəzi hallarda rüşvətə qurulan nəzarətçilərdir. Elə buna görə də qubernator Klaudio Kastru oktyabr əməliyyatından sonra "ən təhlükəli 10 lider"in maksimum izolə şəraitli federal müəssisələrə köçürülməsini əmr etdi - bu qərar 2000-ci illərdə Meksikanın narkobaronlara qarşı atdığı addımlarla müqayisə olunur.

Lakin tarix göstərir ki, belə tədbirlər şəbəkələri sındırmır, əksinə, möhkəmləndirir. 1990-cı illərdə oxşar köçürmələr Comando Vermelho-nun daha da güclənməsinə səbəb olmuşdu - məhkumlar həbsxanalarda "cinayət universitetləri" yaratmışdılar. Braziliyanın penitensiar sistemi, əslində, kriminal ideologiyanın inkubatoruna çevrilib: gənc məhkumlar burada "nizam-intizam kursu" keçirlər, təcrübəli cinayətkarlar isə onların müəllimi rolunda çıxış edir. İzolyasiya təşkilatın dağılmasına yox, onun nüvəsinin bərkiməsinə gətirir.

Beynəlxalq konturlar: kokain geosiyasəti

Rio-nun narkobiznesini təcrid olunmuş hadisə kimi dəyərləndirmək mümkün deyil. Bu, And dağlarından başlayıb Amazon vadisindən, Qərbi Afrikadan və Avropadan keçən transmilli zəncirin bir hissəsidir. BMT-nin Narkotiklər və Cinayətkarlıq üzrə İdarəsinin (UNODC, 2024) məlumatına görə, Braziliya dünyada Kolumbiyadan sonra ikinci ən böyük kokain tranzit mərkəzidir. Boliviya və Perudan çıxan yüklərin təxminən 30 faizi Santos və Rio-de-Janeyro limanları vasitəsilə Afrikaya və Avropaya yönəlir.

Rio qruplaşmaları Nigeriya, Qvineya və Portuqaliya mənşəli kriminal şəbəkələrlə, həmçinin Balkan mafiyaları ilə sıx əməkdaşlıq edir. Əsas rol dəniz yollarına, xüsusilə konteyner terminallarına məxsusdur. 2023-cü ildə Federal Polis 42 ton Avropaya göndərilməli olan kokain ələ keçirmişdi - rekord göstərici. Lakin UNODC analitikləri bu rəqəmin real tranzitin maksimum 15 faizi olduğunu bildirir.

Beləcə, favelalar qlobal qeyri-leqal iqtisadiyyatın mühüm qovşağına çevrilib - yerli yoxsulluq beynəlxalq kriminal logistikanın "yanacağına" dönüb. Bu, "aşağıdan qloballaşma"nın mikromodelidir: narkotik axınları, kölgə maliyyəsi, kriptovalyutalar və transmilli şəbəkələr.

Münaqişənin təkamül ssenariləri: müharibə ilə idarəetmə arasında

Favelaların əsas problemi cinayətkarlıqda deyil, dövlətin yoxluğundadır. Braziliya bu gün iki model arasında tərəddüd edir: məkanın militarizasiyası və sosial inteqrasiya. Birincisi - adət edilmiş, "dəmir əl" yolu - qısamüddətli sakitlik gətirir, amma sonradan zorakılıq və repressiyaları artırır. İkincisi - bahalı, ləng və siyasi iradə tələb edən prosesdir.

Əgər hadisələr ssenari üzrə nəzərdən keçirilsə, üç mümkün istiqamət görünür:

1. Dövlətin əks-hücumu. Qubernator Klaudio Kastronun təşəbbüsü ilə həyata keçirilən "sərt əl" siyasətinin davamı. Bu strategiya müntəzəm əməliyyatları, liderlərin izolə edilməsini və əsas favelalar üzərində hərbi nəzarətin gücləndirilməsini nəzərdə tutur. Fundação Igarapé-nin (2025) proqnozlarına görə, bu siyasət qısamüddətli dövrdə küçə zorakılığını 15-20 faiz azalda bilər, amma uzunmüddətli nəticə - gənclik arasında siyasi radikallaşma və dövlətə inamsızlıq olacaq.

2. Hibrid model - qarışıq yurisdiksiya. Bu yanaşmada dövlət faktiki olaraq favelaların qismən muxtariyyətini tanıyır, "sosial suverenlik" mexanizmləri yaradır - sakinlərin büdcə bölgüsündə iştirakı, qeyri-formal iqtisadiyyatın inteqrasiyası, mikrobiznes üçün vergi amnistiyası. Bu model 2010-2014-cü illərdə UPP (Unidades de Polícia Pacificadora) proqramı çərçivəsində sınaqdan keçirilsə də, siyasi böhran və korrupsiya səbəbindən dağılmışdı. Onu bərpa etmək üçün təkcə vəsait deyil, həm də etibar lazımdır - bu isə indi demək olar ki, yoxdur.

3. Məkanın "afrikanlaşması". Ən pessimist ssenaridir. Burada favelalar "aşağı intensivlikli münaqişə zonaları"na çevrilir - Somalinin anklavları və Nigeriyanın kənar məhəllələri kimi. Zorakılıq keçici deyil, daimi vəziyyətə dönür; Rio isə "suverenliyin parçalanması"nın səhnəsinə çevrilir - müxtəlif qruplar iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sektorlarını, o cümlədən rəqəmsal sahəni idarə etməyə başlayır.

Belə bir gələcəkdə Rio yalnız şəhər deyil, dövlətin öz içində itirdiyi suverenliyin rəmzi olacaq - binalar qalacaq, amma hakimiyyət dağılıb hissələrə bölünəcək.

Cinayətkarlığın rəqəmsallaşması: xaosun yeni iqtisadiyyatı

Son beş ildə favelalardakı qruplaşmalar rəqəmsal platformalardan aktiv istifadə etməyə başlayıblar: pulların yuyulması üçün kriptovalyuta əməliyyatları, kəşfiyyat və çatdırılma üçün dronlar, təbliğat məqsədilə sosial şəbəkələr. Federal Polis İdarəsinin Kiber Cinayətkarlıq Bölməsinin (2025) məlumatına görə, Comando Vermelho ilə əlaqəli qeyri-qanuni maliyyə axınlarının təxminən 28 faizi Paragvay, Panama və Honkonqda qeydiyyatdan keçmiş kriptobirjalar və anonim cüzdanlar vasitəsilə dövriyyə edir.

Beləcə, "rəqəmsal əsgərlər" - digital soldados adlı yeni bir təbəqə formalaşıb. Onlar logistikaya və rabitəyə cavabdehdirlər, texnoloji biliklidir, çevikdir və artıq təkcə küçələrdə deyil, kiberfəzada da döyüş aparmaq gücünə malikdirlər. Bəzi favelalarda, məsələn, Complexo da Maré-də, bandalar yerli Wi-Fi şəbəkələrinə nəzarət edir və onları siyasi təsir aləti kimi istifadə edirlər.

Bu, fiziki hakimiyyətdən şəbəkə əsaslı kriminal struktura keçidin başlanğıcıdır - torpaq üzərindəki məğlubiyyət belə, məlumat axınları üzərindəki nəzarəti sındıra bilmir.

Braziliya üçün daxili və xarici risklər

İnvestisiya mühiti. Rio-da zorakılığın artması və sabitliyin pozulması Braziliyanın COP30 və digər beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi imicini zədələyir. World Bank Doing Business 2025 hesabatına görə, Rio biznes təhlükəsizliyi baxımından dünyanın 190 şəhəri arasında 112-ci yerdədir. Şirkətlər şəhər limanından keçən yüklər üçün 30 faizə qədər əlavə sığorta haqqı tələb edirlər.

Miqrasiya və sosial seqreqasiya. Orta təbəqə mərkəzdən qaçaraq "möhkəmləndirilmiş" zonalara - Barra da Tijuca və Niteroiyə köçür. Bu, şəhərdə urbanist aparteidi dərinləşdirir: 2030-cu ilə qədər "bağlı kondominiumlarda" yaşayanların payı 40 faizi keçəcək. Rio artıq bütöv şəhər deyil, bir-birindən qapalı anklavların toplusuna çevrilir.

Qlobal narkotik ticarəti zəncirləri. Braziliya "qlobal narkobiznesin cənub qovşağı"na çevrilir, bu isə DEA, Europol və INTERPOL kimi qurumların diqqətini cəlb edir. Beynəlxalq təzyiqin artması ABŞ və Avropa İttifaqının Braziliyaya qarşı siyasi təzyiqini qaçılmaz edəcək, xüsusilə əgər favela əməliyyatları insan haqlarının kütləvi pozuntuları ilə müşayiət olunsa.

Dövlətin öz-özü ilə savaşı: korrupsiya kimi struktur xəstəlik

Əsas problem institusional korrupsiyadır. Transparência Internacional-ın (2024) hesablamalarına görə, Rio ştatının illik büdcəsinin 20 faizi "kölgə müqavilələri" və hüquq-mühafizə orqanlarındakı rüşvət səbəbindən itirilir. Polis əməkdaşları çox vaxt əməliyyatlardan sonra silah anbarındakı sursatı elə mübarizə apardıqları qruplaşmalara satırlar. Bu "ikili sədaqət" sistemi cinayətlə mübarizəni simulyakr halına gətirir - dövlət, əslində, özü ilə döyüşür.

Korrupsiya Braziliya üçün yan məhsul deyil, siyasi sabitliyin tərkib hissəsidir: elitalarla kriminal şəbəkələr arasında tarazlığı qoruyan mexanizmdir. Onu dağıtmadan heç bir islahat mümkün deyil.

Tövsiyələr və çıxış yolları

Təhlükəsizlik sisteminin institusional islahatı. Braziliyaya "hərbi polis" deyil, çoxsəviyyəli mülki təhlükəsizlik xidməti lazımdır. Hər bir əməliyyatın kameralarla qeydi və müstəqil auditin təmin edilməsi vacibdir. Favelaların sosial inteqrasiyası. Fiskal inklüziya sistemi qurulmalıdır: mikrosahibkarlığın qeydiyyatı, mülkiyyətin leqallaşdırılması, mikrokreditləşmə. OECD-nin (2023) məlumatına görə, qeyri-leqal tikililərin leqallaşdırılmasına yatırılan hər 1 dollar dövlətə 6 dollar vergi və məşğulluq şəklində qayıdır. Antikorrupsiya vertikali. Əməliyyatlarda iştirak edən məmur və zabitlərə qarşı istintaq apara biləcək tam müstəqil nəzarət institutu yaradılmalıdır. Cəzasızlıq zirvədən qırılmayınca, heç bir islahat gerçək nəticə verməyəcək. Beynəlxalq əməkdaşlıq. Braziliya UNODC, INTERPOL və Europol ilə daha sıx əməkdaşlıq etməli, "Cənub Atlantik təhlükəsizlik koridoru"nu - narkotik ticarəti və maliyyə axınları üzrə məlumat mübadiləsi şəbəkəsini formalaşdırmalıdır. Bunun üçün isə siyasi iradə və "güc orqanlarına toxunulmazlıq" prinsipindən imtina gərəkdir. Epilog: XXI əsrin aynası kimi Rio

Favelalar təkcə yoxsulluğun coğrafiyası deyil, qloballaşmanın güzgüsüdür. Burada müasir dünyanın bütün ziddiyyətləri cəmlənib: rəqəmsal bərabərsizlik, zorakılığın özəlləşdirilməsi, hakimiyyətlə cinayətin qovuşması, sosial müqavilənin dağılması.

Bir mənada, Rio gələcəyin meqapolisi necə ola biləcəyini göstərir - əgər dövlət ictimai nəzarət uğrunda mübarizəni uduzarsa. Braziliya bu gün tarixi seçim qarşısındadır: ya favelaları inklüziv modernləşmə laboratoriyasına çevirmək, ya da onların sivilizasiya süqutunun simvoluna dönməsinə göz yummaq.

Dünyaya isə bu hekayə bir xəbərdarlıqdır: sosial siyasəti polis siyasəti əvəz etdikdə, şəhər vətəndaşla dövlətin döyüş meydanına çevrilir.