Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bu, təkcə korrupsiya işi deyil. Bu, müasir Çinin siyasi anatomiyasına çəkilmiş dərin bir kəsikdir. Rəsmi bəyanatların quru dili arxasında sistemin həm zəifliyindən, həm də dayanıqlığından, hakimiyyətin ordunun muxtariyyətindən duyduğu daxili qorxudan və Pekindəki bu "təmizləmə"nin qlobal strateji balansda yaratdığı dalğalardan bəhs edən çox daha geniş mənzərə dayanır.

NQXA-da onilliklərin ən böyük "təmizlənməsi"

Çinin hakim partiyası son illərin ən sərt addımını atdı - bir anda doqquz yüksək rütbəli generalı sıralarından və ordudan uzaqlaşdırdı. Bu, Mao dövründən bəri hərbi elitanın gördüyü ən ağır zərbə kimi qiymətləndirilir. Rəsmi izah sadədir: korrupsiya ilə mübarizə. Müdafiə Nazirliyinin açıqlamasına görə, onların hamısı "çox böyük məbləğlərlə bağlı ağır xidməti cinayətlər"də şübhəli bilinir. Amma bu "antikorrupsiya" pərdəsinin arxasında siyasi məqsəd aydın görünür - bu, sadəcə rüşvətə qarşı mübarizə deyil, Si Cinpinin şəxsi hakimiyyətini möhkəmləndirmək və ordunu onun strategiyasına tam tabe olan alətə çevirmək üçün aparılan genişmiqyaslı bir "təmizləmə"dir.

Bu əməliyyat təsadüfən seçilmiş vaxtda baş vermədi. Çin siyasi təqvimində ən vacib hadisələrdən biri - ölkənin uzunmüddətli iqtisadi prioritetlərinin müzakirə olunacağı və yeni ali rəhbərliyin təsdiq ediləcəyi Mərkəzi Komitə plenumuna hazırlıq dövründə həyata keçirildi. Köhnə "hərbi qvardiya"ya məhz bu ərəfədə vurulan zərbə açıq şəkildə preventiv xarakter daşıyırdı: rejimin dayağı olan silahlı qüvvələrdə istənilən potensial təsir mərkəzlərini və sədaqətsizlik ocaqlarını sıradan çıxarmaq.

Sarsıdıcı siyahı: sistemin onurğası kəsildi

Xaric edilənlərin siyahısı həm miqyas, həm də status baxımından diqqətçəkicidir. Onların arasında son illərdə NQXA-nın strategiya və siyasətini müəyyən edən fiqurlar var:

Xe Veydun - MHŞ sədrinin müavini, Si Cinpindən sonra ordunun ikinci şəxsi; Myao Hua - MHŞ Siyasi İşlər Departamentinin rəhbəri; Xe Hunçzün - həmin departamentin birinci müavini; Van Syubin - MHŞ Birləşmiş Əməliyyatlar Komandanlığının birinci müavini; Lin Syanýan - Şərq Hərbi Dairəsinin komandanı; Tsin Şutun - Quru Qoşunlarının siyasi komissarı; Yuan Xuaci - Hərbi Dəniz Qüvvələrinin siyasi komissarı; Van Xoubin - Raket Qüvvələrinin komandanı; Van Çunnin - Xalq Polis Qüvvələrinin komandanı.

Ən səs-küylü ad, şübhəsiz, Xe Veydundur - orduda ikinci şəxs və Politbüro üzvü. Son illərdə ilk dəfədir ki, ali partiya orqanının fəaliyyətdə olan üzvü istintaqa cəlb edilir. Onun hələ yazda ictimai məkandan yoxa çıxması Pekində yaxınlaşan repressiya barədə söz-söhbətləri alovlandırmışdı - indi isə bunlar rəsmi şəkildə təsdiqləndi.

"Korrupsiya ilə mübarizə" pərdəsi arxasında siyasi əməliyyat

Rəsmi Pekin baş verənləri "korrupsiya ilə mübarizədə mühüm nailiyyət" adlandırır, amma çoxsaylı siyasi müşahidəçilər bunu ordunun zirvəsində "təmizləmə" əməliyyatı kimi qiymətləndirir. Si Cinpin "partiyanın özünü təmizləməsindən", onun "təmiz, intizamlı və sonsuza qədər idarəetməyə qadir" olmasından danışır. Amma bu "təmizliyin" bədəli də göz önündədir: sistem daha idarəolunan və itaətkar olur, amma eyni zamanda daha kövrək, daha ehtiyatlı və təşəbbüsü boğan bir mexanizmə çevrilir.

20 oktyabrda keçiriləcək plenum ərəfəsində diqqət indi bir suala yönəlib: iclas zalında kimlər görünəcək və neçə kreslo boş qalacaq? Yüksək rütbəli hərbçilərə qarşı repressiyanın miqyası müasir Çinin daxil olduğu siyasi turbulentliyin dərinliyini göstərə bilər.

Ordu - siyasi sistemin aynası kimi

NQXA sadəcə ordu deyil. Bu "təmizləmənin" miqyasını və mahiyyətini anlamaq üçün ordunu yalnız güc aləti kimi görmək kifayət deyil. Çin siyasi sistemində NQXA təkcə silahlı qüvvələr deyil - rejimin struktur dayağı, partiyanın "dəmir yumruğu"dur. Mao Tszedunun formullaşdırdığı "partiya silaha rəhbərlik edir" prinsipi Çin Xalq Respublikasının yaranışından bəri dəyişməz qayda olaraq qalır.

Bu prinsip sadəcə şüar deyil - o, konstitusiyaya, hakimiyyət strukturuna, Çinin siyasi DNT-sinə hopub. Ordu Qərbdəki kimi dövlət institutu deyil, partiyanın silahlı qolu sayılır. NQXA-nın sədaqəti konstitusiyaya və ya dövlətə deyil, partiya xəttinədir - bu, rejimin sabitliyinin bünövrəsidir.

Məhz buna görə də orduda baş verən "təmizləmə" heç vaxt sırf "daxili araşdırma" deyil. Bu, hər zaman siyasi aktdır. Və hazırkı miqyas göstərir ki, məsələ klassik anlamda korrupsiyaya qarşı mübarizə deyil, hərbi elita daxilində güc balansını kökündən dəyişmək üçün həyata keçirilən sistemli əməliyyatdır.

Xe Veydun - dövrün simvolu və onun süqutu

Xe Veydunun süqutu adi hadisə deyil. 1970-ci illərdən bəri ilk dəfədir ki, fəaliyyət göstərən MHŞ sədr müavini istintaqa cəlb edilir. Onun karyerası müasir Çin hərbi vertikalının məntiqini əks etdirir. Xe Cinpinlə yaxın münasibətləri hələ 1990-cı illərdə, Fuçzyan və Çjetszyan vilayətlərində xidmət etdiyi dövrlərdən başlayırdı. Onun parlaq yüksəlişi - Tayvana qarşı əməliyyat istiqamətinə cavabdeh Şərq Hərbi Dairəsinin komandanlığından 2022-ci ildə MHŞ sədr müavinliyinə qədər - Si dövrünün fərdi hakimiyyət epoxasının simvoluna çevrildi.

2022-ci ildə Nensi Pelosi Tayvana səfər etdikdən sonra adanın ətrafında keçirilən genişmiqyaslı təlimlərin planlaşdırılmasında onun rolu Vaşinqtonda Pekinin hərbi ssenariyə hazır olduğuna dair siqnal kimi qəbul edilmişdi. Elə buna görə də onun süqutu təkcə korrupsiyaya bulaşmış bir fiqurun uzaqlaşdırılması deyil - orduda partiya nəzarətinin sərhədlərinə dair öz baxışlarına malik olan bütöv bir xəttin sökülməsidir.

"Korrupsiya" - siyasi üsyanın örtüyü

Xe və silahdaşlarına qarşı irəli sürülən ittihamların dili diqqətəlayiqdir. "Ciddi intizam pozuntuları" kimi tanış ifadələrin arxasında daha təhlükəli məqamlar gizlənir: "partiyanın silaha rəhbərlik prinsipinin sarsıdılması", "MHŞ sədrinin vahid rəhbərliyinə zərər vurmaq", "siyasi sədaqətin pozulması".

Bu, klassik antikorrupsiya dilindən fərqlidir. Bu, 1930-1950-ci illərin partiya içi proseslərinin dili - sədaqətsizlikdə şübhəli fraksiyalarla mübarizənin lüğətidir.

Bu nə deməkdir? Birincisi, Pekin orduda "ordu içində ordu" yaratmağa çalışan təşkilatlanmış bir qrupun varlığından şübhələnir - yəni birbaşa Si Cinpinə tabe olmayan müstəqil təsir mərkəzləri. İkincisi, bu "təmizləmə" preventiv xarakter daşıyır: keçmiş pozuntuları cəzalandırmaqla yanaşı, gələcəkdə mümkün addımların - kadr dəyişikliklərinə müqavimət və ya strateji qərarların sabotajı kimi - qarşısını almağı hədəfləyir.

Si Cinpinin "ehtiyatsız" hakimiyyəti və preventiv mərkəzləşmə

2012-ci ildən, yəni Si Cinpin hakimiyyətə gələndən bəri NQXA-da 13 mindən çox zabit və məmur vəzifədən uzaqlaşdırılıb, işdən çıxarılıb və ya məhkum edilib. Onların arasında iki müdafiə naziri (Vey Fenxe və Li Şanfu), onlarla dairə komandanı və strateji qoşunların rəhbərləri var.

Bu rəqəmlər göstərir ki, indiki "təmizləmə" ayrı-ayrı hadisə deyil, sistemli strategiyanın tərkib hissəsidir. Məqsəd alternativ güc mərkəzlərinin yaranma ehtimalını tamamilə aradan qaldırmaqdır. Fərdi hakimiyyət sistemində "sığortaya" yer yoxdur - hər şey liderin fiqurunda cəmlənməlidir.

Bu, sistemi daha idarəolunan etsə də, eyni zamanda daha həssas edir. Asia Society Policy Institute-un tədqiqatçısı Nil Tomasın sözləri ilə desək, "Si-nin hakimiyyətinin bədəli odur ki, sistem daha təmiz və intizamlı olur, amma eyni zamanda daha ehtiyatlı - və bəzi hallarda daha kövrək hala gəlir".

Xarici fokus: NQXA-dakı "təmizləmə" Çinin strategiyasını və qlobal güc balansını necə dəyişir

Hakimiyyətin yenidən qurulması - xarici siyasətin aləti kimi

Çin siyasi mədəniyyətində daxili və xarici siyasət heç vaxt sərt sərhədlərlə ayrılmayıb. Hər böyük daxili qərarın özündə xarici vektor var. NQXA-da aparılan genişmiqyaslı "təmizləmə" də istisna deyil - əksinə, bu, ordunun idarəolunmasını gücləndirmək və artan xarici təzyiq, qlobal rəqabət fonunda onu çevik alətə çevirmək məqsədi daşıyan strateji yenidənqurma prosesinin tərkib hissəsidir.

Si Cinpin dəfələrlə "iki əsrlik hədəf"dən danışıb - 2049-cu ilə qədər Çini aparıcı qlobal gücə çevirmək və "böyük milli dirçəliş"i başa çatdırmaq. Bu məqsədlərə çatmaqda hərbi faktor iqtisadi qədər vacibdir. Bu baxımdan, sədaqətsiz generalların aradan qaldırılması təkcə "daxili təmizlik" addımı deyil, xarici siyasət alətini möhkəmləndirməyə yönəlmiş strateji hərəkətdir.

NQXA sadəcə güclü və müasir olmamalıdır - o, eyni zamanda tam nəzarət altında və proqnozlaşdırıla bilən olmalıdır. Bu xüsusiyyətlər xüsusilə Tayvan və Cənubi Çin dənizi ətrafında mümkün böhranlar ərəfəsində həyati əhəmiyyət daşıyır.

Tayvan - yeni hərbi konfiqurasiyanın lakmus testi kimi

"Təmizləmə"nin nəticələrinin ilk və ən açıq görünəcəyi istiqamət Tayvandır. NQXA-nın Şərq Hərbi Dairəsi - vaxtilə Xe Veydunun komandanlıq etdiyi qüvvələr - adanın materiklə "yenidən birləşdirilməsi" əməliyyatında açar rol oynayır.

Pentaqonun məlumatına görə, məhz Xe 2022-ci ilin avqustunda Nensi Pelosinin Taybeyə səfərinə cavab olaraq keçirilən genişmiqyaslı təlimlərə rəhbərlik edib. NQXA tarixində ada yaxınlığında keçirilən ən böyük əməliyyat olan bu təlimlər dəniz və hava blokadasının modelləşdirilməsini, həmçinin Tayvan infrastrukturunu təqlid edən hədəflərə zərbələr endirilməsini əhatə edirdi.

Xe və yaxın çevrəsinin uzaqlaşdırılması bir neçə strateji nəticə doğurur:

Tayvan zonasında hərbi komanda vertikalı tam şəkildə Si Cinpinin nəzarətinə tabe ediləcək. Yeni komandan əvvəlkindən xeyli az muxtariyyətə və daha çox siyasi məhdudiyyətlərə malik olacaq. Potensial əməliyyatların planlaşdırılması daha mərkəzləşdirilmiş və siyasi yönümlü olacaq. Bu, generalların "özfəaliyyət" riskini azalda bilər, lakin operativ səviyyədə çevikliyi də zəiflədə bilər. Pekin hadisələrin zamanlamasını yenidən nəzərdən keçirə bilər. Əgər əvvəllər 2030-cu ilədək hərbi ssenarinin mümkünlüyü barədə ehtimallar vardısa, indi məntiq dəyişə bilər: Si əməliyyat başlayanda ordunun tam nəzarətdə və daxili sürtünmələrdən azad ideal alətə çevrilməsini istəyəcək. Beləliklə, "təmizləmə" Tayvan ssenarisini ləğv etmir, onu strateji konsolidasiyanın xeyrinə ertələyir. Çin rəhbərliyinin məntiqində Tayvanın ələ keçirilməsi təkcə hərbi əməliyyat deyil, siyasi simvolizmdir və buna görə də fraksiyaların sabotaj riski olan sistemə etibar edilə bilməz.

Cənubi Çin dənizi və güc proyeksiyası

"Təmizləmə"nin ciddi təsir göstərəcəyi ikinci əsas cəbhə Cənubi Çin dənizidir. Bu regiona nəzarət təkcə dəniz yollarının təhlükəsizliyi məsələsi deyil, həm də ABŞ-ı Sakit okeanın qərb hissəsindən sıxışdırmaq üçün Çinin strategiyasının mühüm hissəsidir.

Əvvəllər burada, xüsusən dəniz qüvvələri səviyyəsində müəyyən muxtariyyət müşahidə olunurdu. Hərbi dəniz rəhbərliyi Vyetnam, Filippin və Malayziyaya təzyiq göstərmək üçün sahil mühafizəsi və mülki gəmilərdən istifadə edən "boz zona" taktikalarını fəal şəkildə təşviq edirdi.

"Təmizləmə" üç əsas dəyişiklik gətirə bilər:

"Ağıllı eskalasiya" strategiyasına keçid - yəni güc tətbiqi qərarları artıq donanma səviyyəsində deyil, Mərkəzi Hərbi Şura səviyyəsində veriləcək. Bu, əməliyyatların strateji koordinasiyasını gücləndirəcək. Diplomatiya ilə daha sıx koordinasiyaya diqqət - Pekin yalnız hərbi üstünlük qazanmaq istəmir, həm də ASEAN ölkələri ilə iqtisadi əlaqələri pozmamaq niyyətindədir. Təzyiqin yeni formatlarına keçid ehtimalı - kiberəməliyyatlar və iqtisadi məcburetmə kimi hibrid strategiyaların tətbiqi. Nəticədə Cənubi Çin dənizi Çin gücünün yeni modelinin nümayişinə çevrilə bilər: daha az xaotik, daha idarəolunan, lakin daha metodik.

Vaşinqtona və ABŞ müttəfiqlərinə verilən siqnallar

NQXA-dakı "təmizləmə" həm də xarici auditoriyaya yönəlmiş siyasi mesajdır. ABŞ-la artan qarşıdurma fonunda Pekin göstərir ki, "daxili cəbhəni bağlamağa" və daxili sabitlik risklərini minimuma endirməyə hazırdır.

Vaşinqton üçün bu siqnal ikitərəflidir. Bir tərəfdən, Çin rəqabəti ciddi qəbul etdiyini və sistemi uzunmüddətli qarşıdurmaya hazırladığını göstərir. Digər tərəfdən isə bu, zəif nöqtəni də üzə çıxarır: əgər Si ali komandanlığı aradan qaldırmağa məcburdursa, deməli, elita daxilində onun strategiyasına şübhələr var.

Bu, xüsusilə ABŞ, Yaponiya və Avstraliyanın AUKUS alyansının gücləndiyi və Hind-Sakit okean regionunda yeni təhlükəsizlik arxitekturasının formalaşdığı şəraitdə vacibdir. 2023-cü ildən etibarən ABŞ və müttəfiqləri Tayvan və Cənubi Çin dənizi yaxınlığında birgə təlimləri 27% artırıb, regionda hərbi mövcudluq xərcləri isə illik 140 milyard dollara çatıb.

Bu fon qarşısında Çin aydın mesaj verir: NQXA təmizlənəcək, intizamlı olacaq və Qərbin birləşmiş qüvvələri ilə qarşıdurmaya tam hazır vəziyyətə gətiriləcək.

Çinin nüvə strategiyasına təsir

Daha az görünən, lakin son dərəcə mühüm bir aspekt - Çinin nüvə doktrinasında mümkün dəyişikliklərdir. Uzaqlaşdırılan fiqurlar arasında Raket Qüvvələrinin komandanı Van Xoubin də var - ölkənin strateji nüvə arsenalına cavabdeh strukturun rəhbəri.

Bu sahə xüsusilə həssasdır, çünki Pekin nüvə arsenalını aktiv şəkildə genişləndirir. Pentaqonun məlumatına görə, Çin 2030-cu ilə qədər mövcud 500 başlıqdan 1000-dən çoxuna yüksəltməyi planlaşdırır.

Raket Qüvvələrinin komandanının uzaqlaşdırılması Si-nin nüvə strategiyasına şəxsi nəzarəti gücləndirmək istədiyinə işarə edə bilər. Mümkün nəticələr bunlardır:

Nüvə silahından istifadə üzərində siyasi nəzarətin artırılması - bu, idarəolunmanı gücləndirəcək, amma reaksiyanın sürətini azalda bilər. "Minimal çəkindirmə" doktrinasının daha çevik, Rusiya və ABŞ modellərinə yaxın yanaşma ilə əvəzlənməsi ehtimalı. Strateji yerləşdirmə planlarının yenidən nəzərdən keçirilməsi - xüsusən Tayvan ətrafındakı münaqişə və nüvə faktorunun siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilməsi kontekstində. Ssenari modelləşdirməsi: "təmizləmə"dən sonrakı üç yol

Hazırkı vəziyyət qarşıdakı onillikdə Çin strategiyasının üç əsas ssenarisini açır:

Ssenari 1. "Monolit Çin". Si NQXA üzərində tam nəzarət qurur və bütün fraksiyaları sıradan çıxarır. Ordu maksimal dərəcədə proqnozlaşdırıla bilən və siyasi sədaqətli olur. Bu, 2030-2035-ci illərdə Tayvana qarşı güc ssenarisi də daxil olmaqla daha aqressiv xarici siyasətə və ABŞ-la Hind-Sakit okean regionunda açıq qarşıdurmaya yol açır.

Ssenari 2. "Kövrək nəhəng". "Təmizləmələr" orduda təşəbbüskarlığı zəiflədir, gizli sabotaja, peşəkarlığın azalmasına və səhv risklərinin artmasına gətirib çıxarır. Pekin aktiv əməliyyatları təxirə salmağa və daxili sabitliyin möhkəmləndirilməsinə fokuslanmağa məcbur olur. Bu, qısamüddətli perspektivdə Tayvana təhdidi azalda bilər, amma uzunmüddətli dövrdə onu artıra bilər.

Ssenari 3. "İdarə olunan transformasiya". Si sədaqət və kompetensiyanı birləşdirən yeni hərbi elita formalaşdırmaq üçün "təmizləmədən" istifadə edir. Çin ordunu modernləşdirir, yüksək texnoloji qüvvə yaradır və hibrid təzyiq metodlarına üstünlük verir. Tayvan ssenarisi gündəmdə qalır, amma daha mürəkkəb, çoxsəviyyəli formada - kiberəməliyyatlar, blokadalar və iqtisadi şantaj vasitəsilə həyata keçirilə bilər.

NQXA-dakı "təmizləmə" sadəcə Çinin daxili işi deyil. Bu, qlobal təhlükəsizlik arxitekturasına birbaşa təsir göstərən hadisədir. Çin yeni bir mərhələyə qədəm qoyur - daxili konsolidasiyanın xarici ekspansiyanın zəruri şərti kimi qəbul edildiyi mərhələyə.

Bir tərəfdən, bu, Pekini daha təhlükəli rəqibə çevirir: onun ordusu təkcə güclü deyil, həm də ideal idarə olunan ola bilər. Digər tərəfdən, bu, zəif nöqtələri də açır: bir siyasi iradədən asılılıq, institutların muxtariyyətindən qorxu, elita daxilində özünü senzura riskləri.

ABŞ, Avropa və Asiya üçün bu, Çinlə münasibətlərdə yeni strategiyaya ehtiyac deməkdir - yalnız onun gücünü deyil, daxili zəifliklərini də nəzərə alan strategiyaya. Dünya üçün isə bu, "Çinin yüksəlişi" dövrünün "hakimiyyətin konsentrasiyası" dövrünə keçdiyi və bununla da yeni qlobal rəqabət mərhələsinin başlandığına dair açıq siqnaldır.

Xarici proeksiya: əsas oyunçular nə etməlidir

Bu bölmənin əsas hipotezi belədir: NQXA-da aparılan genişmiqyaslı "təmizləmə" adi antikorrupsiya kampaniyası deyil, qərarların qəbulu mexanizmini daha sərt mərkəzləşdirən siyasi-təşkilati yenidənqurmaya hesablanıb. Bu, taktiki səviyyədə icazəsiz eskalasiyanın ehtimalını azaldır, amma dar və intizamlı mərkəzdən çıxan məqsədyönlü, strateji eskalasiya riskini artırır. Pekin komanda konturlarını içəridən sıxarkən və Tayvan, Cənubi Çin dənizi, Raket Qüvvələri kimi teatrları yenidən kalibr edərkən, xarici aktorlar üçün siyasəti incə tənzimləmək üçün pəncərə açılır.

1) ABŞ: çəkindirmə ilə kövrəkliyin balansı

Vəzifə. Hind-Sakit okean regionunda strateji çəkindirməni qorumaq, amma yaxın 2-3 ildə mərkəzləşmiş, "siyasi cəhətdən təmizlənmiş" NQXA-nı nümayişkaranə hərbi əməliyyata təhrik etməmək.

Tövsiyələr.

AUKUS və digər ittifaqların xüsusən RƏM və HHM sahələrində səssiz, amma hiss olunan bağlılığını nümayiş etdirmək. ABŞ və Çin donanmaları arasında daimi kanallar vasitəsilə təsadüfi insidentlərin qarşısını almaq üçün "deeskalasiya pəncərələri" qurmaq. İxrac nəzarətini "şok terapiyasız" mərhələli modulyasiya ilə aparmaq ki, Çin avantüralara sürüklənməsin. Tayvanın HHM, kibermüdafiə və mobil silahlanma üzrə asimmetrik imkanlarını gücləndirmək. Pekinlə ünsiyyətdə strateji qeyri-müəyyənlik dilindən istifadə etmək: status-kvoya sarsılmaz sadiqlik bildirmək, amma sərt "qırmızı xətlər" çəkməmək. 2) Avropa İttifaqı: illüziyalarsız strateji avtonomiya

Vəzifə. Çin bazarı və texnologiyalarına çıxışı saxlamaq, lakin NQXA-nın sürətlənmiş modernləşməsini dolayı yolla maliyyələşdirməmək və Aİ-nin kritik infrastrukturunun həssaslığını artırmamaq.

Tövsiyələr.

Energetika, nəqliyyat və yüksək texnologiyalar kimi sahələrdə sektorial "de-risking" tətbiq etmək, ikili təyinatlı məhsullara nəzarəti sərtləşdirmək. Kiber­təhlükəsizlik və 5G/6G standartlarını NATO ilə sinxronlaşdırmaq. ASEAN-la diplomatik təşəbbüsləri fəallaşdırmaq, yeni logistika və ekoloji əməkdaşlıq formatları qurmaq. İT-təhlükəsizlik və təchizat zəncirləri üzrə Tayvanla iqtisadi-texnoloji dialoqu genişləndirmək. 3) Türkiyə: Qara dənizin balansı və Asiyada uzadılmış rıçaq

Vəzifə. Qərb və Şərq arasında çoxgedişli vasitəçi rolunu maksimuma çatdırmaq, strateji avtonomiyanı qorumaq və müdafiə-sənaye potensialını gücləndirmək.

Tövsiyələr.

Qara dənizdə RƏM, HHM və PUA üzrə məsləhətləşmələri institusionallaşdırmaq. "Ağıllı limanlar" və terminal kibertəhlükəsizliyi layihələrini irəli çəkmək, texnoloji asılılığı azaltmaq. Gəmiqayırma və logistika üzrə ASEAN-la əməkdaşlığı ölçülü-biçili şəkildə genişləndirmək. İkinci və üçüncü səviyyə təchizatçı səviyyəsində Tayvan və Cənubi Koreya ilə yeni kooperasiya kanalları açmaq. 4) Rusiya: asılılıq cazibəsi

Vəzifə. Çin bazarı və texnologiyalarına çıxışı saxlamaq, amma periferiyaya çevrilmədən minimal strateji manevr sahəsini qorumaq.

Tövsiyələr.

Şərq vektorunu Hindistan, Vyetnam və İndoneziya vasitəsilə diversifikasiya etmək. Boz idxaldan asılılığı azaltmaq və komplayansı yüksəltmək ki, Çin üçün risk faktoruna çevrilməsin. Baza komponentlərin istehsalını lokallaşdırmaq və müdafiə-sənayesində "kiçik, amma real qələbələr"ə fokuslanmaq. 3-5 illik üfüq: başlıca nəticələr

Tayvan ssenarisinin 2026-2028-ci illərdə NQXA-nın daxili konsolidasiyası tamamlanana qədər ertələnməsi daha inandırıcı görünür. Cənubi Çin dənizində Pekin improvizasiyadan metodik və siyasi cəhətdən uzlaşdırılmış taktikaya keçəcək. Raket Qüvvələri üzərində nəzarətin sərtləşməsi nüvə doktrinasında incə tənzimləmələrə yol aça bilər. Çinin müdafiə sənayesi ilə mülki sektorları daha sıx şəkildə bir-birinə keçəcək, ixrac nəzarəti isə siyasətin daimi alətinə çevriləcək. Pekin daxili rotasiyalarla məşğul ikən, xarici oyunçuların təhlükəsizlik, kiberdavamlılıq və logistika standartlarını möhkəmləndirmək üçün vaxtı var