Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bu gün Yer kürəsi insanlığın yaşaya biləcəyi yeganə məkandır - bu, faktır. Amma bu məkanı kim və necə idarə edəcək sualı artıq tanklarla deyil, beyinlər vasitəsilə həll olunur. Kolonial yürüşlərin yerini daha hiyləgər və dərin təsirli metodlar tutub: informasiya və ideoloji müharibə. Bu müharibə səs-küylü olmaya bilər, birbaşa görünməyə də bilər, amma daim planlı və sistemlidir. Cəbhəsi yoxdur, elan olunmur, təslim də olmur - amma qurbanları realdır: milli kimlik, ictimai həmrəylik və mədəni davamlılıq.

Qərbin siyasi və təhlükəsizlik leksikonunda artıq çoxdan "informasiya müharibəsi" termini oturuşub. Avropada və ABŞ-da "kognitiv əməliyyatlar", "psixoloji deqradasiya", "ictimai etimadın sındırılması" kimi ifadələr geniş işlədilir. Özbəkistanda və bir çox oxşar təzyiqlə üzləşən ölkələrdə isə bu prosesə ad qoyulub - ideoloji təhdid. Və bu, pafoslu bənzətmə deyil, reallığın özüdür - məktəb partasından tutmuş parlament tribunalarına qədər hər yerdə hiss olunan, ölçülə bilən və təsbit edilən bir təhlükə.

Bəs ideoloji təhdid əslində nədir?

Sadəcə başqa bir dəyəri zorla sırıtmaqdan söhbət getmir. Bu, daha dərindən işləyən bir sistemdir - cəmiyyətin daxili dayanıqlığını sıradan çıxarmağı hədəfləyən fikir və dəyərlər kompleksinin ardıcıl yeridilməsidir. Elmi ədəbiyyatda bu anlayış, müəyyən siyasi və ya dini güc mərkəzlərinin maraqlarına xidmət edən ideoloji konsepsiyaların zorla və ya aldadıcı yolla toplumlara sırıdılması kimi izah olunur. Məsələ təkcə ictimai quruluşun deyil, xalqın mənəvi və psixoloji dayaqlarının çökməsidir.

Bu təhdid müxtəlif libaslarda ortaya çıxır:

• Ən geniş yayılmış vasitəsi - media məkanıdır: sosial şəbəkələr, seriallar, saxta sənədli filmlər, "obyektiv" görünümlü publisistika, harada ki "proqress" adı altında yaxşı və pis arasındakı sərhədlər silinir. • "Hüquq müdafiəçisi" adıyla fəaliyyət göstərən bəzi QHT-lər əslində ideoloji agentura rolunu oynayır. • Gənclərin mənəvi boşluqlarını istismar edən sektalar və qapalı dini qruplar da bu təhdidin daşıyıcılarıdır. • Təhdidin platforması yalnız kitab və vərəqə deyil - kompüter oyunları, musiqi trendləri, NFT-lər, hətta proqramlaşdırma dilləridir. • Onların əsas hədəfi: insanı öz milli və mədəni kontekstindən qoparıb, kimliksiz, yönsüz bir varlığa çevirməkdir.

İlk baxışdan bu təhdid abstrakt görünə bilər. Axı nə tank var, nə dron. Elə təhlükəli olan da budur. Hərbi hücumu hava hücumundan müdafiə sistemi ilə, iqtisadi sanksiyanı isə subsidiyalarla neytrallaşdırmaq olar. Amma ideoloji hücum təhsilə, mədəniyyətə, modaya, yumora və gündəlik xəbərlərə sızır. İnvaziyaya ehtiyac yoxdur - bir "Wi-Fi" kifayətdir.

Ən qorxulu cəhət - bu təhdidin görünməzliyi və gec üzə çıxmasıdır. Rəqəmlə ölçülmür, xəritəyə salınmır. Təsiri illərlə sonra generasiyalar üzərindən hiss olunur: ailə dəyərləri sıradan çıxır, vətənpərvərlik lağ obyektinə çevrilir, cəmiyyət fərdi egoizmlərə bölünür - kollektiv məsuliyyət hissi yox olur.

Məhz buna görə bu gün ideoloji təhdid real təhlükəsizlik məsələsidir. Qlobal çaşqınlıq və sivilizasiyalararası ideya savaşı fonunda hər bir dövlətin əsas prioriteti öz mədəni kodunu qorumaq, informasiya suverenliyini təmin etmək və ideoloji davamlılığını saxlamaq olmalıdır.

Burada əsas sual ortaya çıxır: cəmiyyətin dəyərlərini kim formalaşdırır? Kim qərar verir ki, nə doğrudur, nə yanlışdır? Uşaqlarımıza nə öyrədilməlidir, hansı tarix yadda saxlanılmalı, hansını isə unutmaq gərəkdir? Bu suala verilən cavab təkcə gələcəyi müəyyən etmir - bu cavab, xalqın ümumiyyətlə gələcəyi olacaqmı, olmayacaqmı sualına cavab verir.

Mübarizə artıq neft, qızıl, hətta texnologiya uğrunda aparılmır. Bu gün mübarizə məna uğrundadır. Və hansısa yad məna qalib gələndə - dövlətçiliyin süqutu da uzaqda olmur. Bəlkə dərhal deyil, amma mütləq və geridönməz şəkildə baş verir. Çünki milyonların inandığı, sonra isə məyus olduğu ideyadan daha təhlükəli silah yoxdur.

Bu gün demokratiya adı altında cəmiyyətə soxuşdurulan riyakarlıq, mədəni suverenliyin qlobal korporativ leksikona qurban verilməsi fonunda ideoloji cəbhənin müdafiəsi təkcə bir nazirliyin yox - bütün xalqın vəzifəsidir.

İdeoloji təhdid - mif deyil, reallıqdır. Və bu reallığı görməzdən gəlmək - elan olunmamış, amma artıq bütün bəşəriyyəti udmuş bir müharibədə könüllü olaraq silahsız qalmaq deməkdir.

Görünməz ekspansiya: Yeni texnologiyalar və media necə ideoloji silaha çevrilir

Zaman dəyişdi. Qarşımızda artıq yumşaq, səssiz, amma qəddar bir müharibə var. Bu müharibədə güllə yox, təbliğat var; ölüm yox, yenidən formatlama; işğal yox, "təkrar proqramlaşdırma". Diviziya, tank, təyyarəyə ehtiyac yoxdur - bir internet bağlantısı, bir telekanal, bir "kontent menecer" bəs edir. Mübarizə ağıl səviyyəsində gedir: dəyərlər, zövqlər, mədəni reflekslər və emosional reaksiyalar üzərindən.

İdeoloji təhdid adi aqressiya deyil - bu, içəri sızan təhlükədir. Əyləncə adı ilə evə daxil olur, "azadlıq", "proqress", "hüquq" şüarları ilə geyim dəyişir, trend olur, like toplayır. Elə görünməzliyi ilə də təhlükəlidir. İnsan çox vaxt özü də anlamır ki, artıq kənar təsirin obyektinə çevrilib.

Əgər XX əsrdə ideoloji təbliğat afişalar, broşürlər, qəzetlər üzərindən aparılırdısa, bu gün silah arsenalı çoxşaxəlidir və tamamilə rəqəmsallaşıb. Təhdidin vektorları müxtəlifdir:

- Seriallar, kliplər, oyunlar, podkastlar vasitəsilə milli-mənəvi dəyərlərlə daban-dabana zidd obrazlar yayılır, ailə, mənəviyyat, qəhrəmanlıq və kimlik anlayışları kölgədə qalır; - E-mail hücumları, sındırılmış tətbiqlər, "təhlükəsiz oyun" adı altında yayılan casus proqramlar vasitəsilə fərdi psixoloji təsir alqoritmləri tətbiq olunur; - "Demokratiya", "qlobal etika", "mass-kultura" bayrağı altında cəmiyyətin əsas sütunlarını sarsıdan narrativlər ötürülür - feminist radikallaşma, ailə dəyərlərinə qarşı çıxışlar, "uşaq hüquqları" mövzusunun manipulyasiyası bu kontekstdə alətə çevrilir.

Amma əsas hiylə - məfhumların dəyişdirilməsindədir. Aqressiya "qayğı" kimi göstərilir, dağıntı "modernləşmə" adı alır, yad fikirlər "dünyaya açılmaq" kimi təqdim olunur. Belə bir "humanitar ekspansiya" cəmiyyətin öz köklərindən, öz liderlərindən, öz tarixindən şübhələnməsini təmin etməyə çalışır.

Burada hədəf həm dövlət ola bilər, həm də konkret fərd. Amma əsas savaş fərdi yox, kollektiv şüur üzərində gedir. Bir insan məğlub olsa, artıq doğrunu yalandan ayırmaq, reallığı anlamaq və manipulyasiyaya qarşı dayanmaq bacarığını itirir.

İdeoloji hücumun vektorları arasında ən təhlükəlisi - gələcəyə inamın sıradan çıxarılması, dövlətə olan hörmətin sarsılması, gənclərin mənəvi deqradasiyası və ailə institutunun aşınmasıdır. Tətbiq edilən metodlar - feyk xəbərlərin tirajlanmasından tutmuş, hadisələrin kontekstdən çıxarılmasına, kiçik mövzuların şişirdilərək milli böhran səviyyəsinə qaldırılmasına qədər dəyişir.

Bu gün media məkanı ideoloji təsirin ən güclü kanalıdır. Rəqəmsal texnologiyalar, peyk yayımı, fərdiləşdirilmiş alqoritmlər sayəsində bir mərkəzdən milyonlarla insanın düşüncəsinə bir toxunuşla müdaxilə etmək mümkündür. Artıq media reallığı əks etdirmir - onu formalaşdırır. Və bu o deməkdir ki, media artıq informasiyanın yox, düşüncənin özünün meydanıdır.

İdeoloji işləmə müxtəlif formalarda ola bilər:

- Dövlətə etimadı sarsıdan şayiələr və dezinformasiyalar; - Əhaliyə vacib məsələləri unutdurub diqqəti kənar maraqlara uyğun yönəldən manipulyasiyalar; - Süni narahatlıq, yadlaşma və qeyri-müəyyənlik mühiti yaratmaq.

Bu mənada media bu gün təkcə məlumat daşıyıcısı deyil - döyüş meydanıdır. Xüsusilə peyk vasitəsilə yayımlanan televiziya və radio, informasiya axınlarını kim idarə edirsə, həmin tərəfə xidmət edən bir silah kimi işləyir: ya dağıdır, ya da müdafiə edir.

Faktların təhrifindən məna manipulyasiyasına: XXI əsrin görünməz müharibəsi

İdeoloji təzyiqin ən incə, amma ən zəhərli xüsusiyyətlərindən biri - faktlarla oynamaq, reallığı manipulyasiya etməkdir. Tək-tük epizodlar sistemli problem kimi təqdim olunur, uydurma hadisələr həqiqət kimi satılır, gündəlik qarşıdurmalar "dövlət zorakılığı" adı ilə qabardılır. Beləliklə, cəmiyyət rasional düşüncədən qoparılır, emosional reaksiya ilə idarə olunur, tənqidi təfəkkür isə tədricən iflic olur.

Məqsəd sadəcə yalan gündəm yaratmaq deyil - insanları fərqli düşünməyə öyrətməkdir. Və bax, məhz bu məqam - təhdidin mərkəzidir. Çünki bu müharibədə mübarizə torpaq üstündə getmir. Mübarizə dəyərlərin kimə məxsus olacağı, "yaxşı" və "pis"in kim tərəfindən müəyyən ediləcəyi üzərində gedir. Bu - mənalar, normalar və yönlər uğrunda savaşdır.

Artıq mərmilər sözlərlə əvəz olunub, sərhədlər isə xəritədə yox, şüurda silinir. Belə bir dövrdə ideoloji təhdid görünməz müharibənin ən kəsərli silahına çevrilib. Nə orduya ehtiyacı var, nə hərbi bazaya, nə də sanksiyalara. Onun cəbhəsi - insan ağlıdır, hədəfi - dəyərlər sistemidir, məqsədi - kənardan işğal etmədən içəridən ram etməkdir. Əgər bir vaxtlar ölkələr bu prosesləri qlobalizasiyanın "təbii effekti" sayırdılarsa, bu gün artıq heç kimdə şübhə qalmayıb: söhbət öncədən düşünülmüş, planlı bir dağıdıcı strategiyadan gedir.

İdeoloji təhlükəni daha da qorxulu edən cəhət - onun vaxtında aşkarlanmasının çətinliyidir. Bu təhlükə pəncərədən girmir - smartfon ekranından keçir. Heç bir nəzarət-buraxılış məntəqəsinə, senzura aparatına ehtiyac yoxdur. Yetər ki, sən "abunə olasan" və "inanmağa başlayasan".

Bu təhlükənin üç əsas xüsusiyyəti var:

Birincisi, onu dərhal aşkarlamaq, operativ qiymətləndirmək mümkün deyil. Hücumlar müxtəlif platformalarla həyata keçirilir: sənədli filmlər, bloqerlər, guya "analitik" hesabatlar, "zövqə uyğun" memlər - hamısı bir informasiya fonu yaradır ki, savadlı və ayıq vətəndaş belə bu təsirə məruz qaldığını hiss etmir.

İkincisi, bu hücumun hədəfi nə iqtisadiyyatdır, nə ordu, nə də inzibati aparat. Bu hücum insanın təfəkkürünə yönəlib. Onun üçün normal olan anlayışlara, ölkəsi, ailəsi, dini, kimliyi barədə qənaətlərə. Bəzən səssiz sızma şəklində olur, bəzən də açıq dekonstruksiya ilə - obyektin ideoloji dayanıqlığından asılı olaraq.

Üçüncüsü, bu təhlükənin arxasında həmişə ciddi resurslar dayanır - maliyyə, intellekt, təşkilati struktur. Bu, spontan yox, sistematik prosesdir. Məqsəd sadədir: cəmiyyəti, onun reaksiyalarını və seçimlərini idarə etmək. Belə gündəmləri formalaşdıran qurumlar illərlə, ardıcıl və səbrlə işləyir. Nə vaxta, nə pula, nə də insan kapitalına qənaət etmədən - yalnız o "narrativlər" yerini alsın deyə.

Müasir media sadəcə xəbər mənbəyi deyil. Bu gün media - reallığın şərh edilməsi deyil, reallığın formalaşdırılmasıdır. Və məhz buna görə ideoloji təhdidlərin əsas yayılma kanalı media platformalarıdır. Onların vasitəsilə təkcə emosional fon yaradılmır - davranış modelləri, qəbuledilən "doğru"lar, liderlər və ölkə barədə qavrayışlar da bu yolla yönləndirilir.

Media vasitəsilə:

- münaqişələr adi və "normal" kimi təqdim olunur; - yalançı "milli günah" kompleksi aşılanır; - tək-tük insidentlər ümumiləşdirilərək dövlətin diskreditasiyasına xidmət edir; - cəmiyyətə çıxışsızlıq, ümidsizlik, soyuqluq hissi təlqin olunur.

Və bütün bu proseslər - "analitika", "sənət", "yumor", "azad mətbuat" pərdəsi altında baş verir.

Bu gün informasiyaya çıxış demək olar ki, sonsuzdur. Amma əsas sual budur: bu informasiyanı kim formalaşdırır? Hansı düşüncə gündəmini kim yazır? Hansı mövzuya fokuslanacağına kim qərar verir? Hansı fikir "cəmiyyətin konsensusu"na çevriləcək və niyə?

İdeoloji təhdid nə qədər cəlbedici görünsə də - bu, həmişə dağıdıcı mahiyyət daşıyır. Bu təhdid "trend bloqer", parıltılı jurnal, "xeyriyyə təşəbbüsü" və ya "azadedici fəlsəfə" obrazında gələ bilər. Amma içəridə - parçalanma var. Milli dayaqların sıradan çıxması, konstruktiv tənqidlə nihilizm arasında sərhədlərin silinməsi, cəmiyyətin dəyərlər baxımından deformasiyası bu təhlükənin qaçılmaz nəticələridir.

Bu səbəbdən ideoloji təhdid - istənilən halda neqativ bir prosesdir. O, cəmiyyətin təbii inkişaf ritmini pozur, stabilliyi sarsıdır, mənəvi çöküşə səbəb olur. Əgər dövlət bu prosesi vaxtında və strateji şəkildə dəyərləndirib cavab verməzsə - nəticələr geri dönməz ola bilər.

Bugün əsl sual budur: dövlət yalnız sərhədləri qorumağa hazırdır, yoxsa vətəndaşının düşüncəsini də müdafiə etməyə qadirdirmi?

Çünki ideoloji müharibədə uduzmaq - sadəcə geosiyasi mövqe itirmək deyil. Bu, cəmiyyətin öz mahiyyətini dəyişmək deməkdir. Və belə bir cəmiyyəti yenidən qurmaq - dağılmış şəhəri bərpa etməkdən qat-qat çətindir.

İdeoloji təhdid - təsadüfi yan məhsul deyil, məqsədli strategiyadır. Bu, qlobalizasiyanın "təsadüfi nəticəsi" yox, onun alətidir. Məqsədi - konstitusion nizamı sarsıtmaq, milli birliyi dağıtmaq, yeni nəsli yad güclərin maraqları istiqamətində yönləndirməkdir. Hansı ölkə bu sahədə dayanıqlığını itirirsə - tezliklə siyasi suverenliyindən də məhrum olur.

Məhz buna görə ideoloji təhlükəsizlik - hansısa konkret qurumun işi deyil. Bu, bütün cəmiyyətin, xüsusən də intellektual, siyasi və informasiya elitasının ortaq məsuliyyətidir.

XXI əsrdə tankı çox olan yox, ideyası güclü olan qalib gələcək.

Və əgər biz öz ideyamızı ortaya qoymasaq - kənardan gələn, bizə aid olmayan bir ideya, gəlib öz yerini alacaq.