Ölkəmizin xarici siyasətinin mərkəzində balanslaşdırılmış və çoxformatlı tərəfdaşlıq prinsipi dayanır. Bu, postsovet məkanında köhnəlmiş "çoxvektorlu" anlayış deyil - burada Qərb və Şərq arasında gizli seçim dayanmır. Bu, yetkin bir inklüzivlik konsepsiyasıdır - qarşıdurmalardan məqsədli şəkildə imtina, strateji praqmatizmə əsaslanan yanaşma, burada hər bir ikitərəfli əlaqə özlüyündə dəyərlidir və üçüncü tərəflərə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilmir.

Azərbaycan mürəkkəb, parçalanmış və gərginləşən geosiyasi mühitdə mövcuddur. Rusiya, İran, Türkiyə ilə sərhəddə yerləşməsi, həmçinin, Xəzər və Yaxın Şərq bölgəsinə yaxınlığı ölkəni aparıcı qlobal və regional güclərin davamlı diqqətində saxlayır. Dünya sisteminin tektonik dəyişikliklər yaşadığı bir dövrdə Azərbaycan ən nadir və dəyərli resurslardan birini nümayiş etdirir - strateji realizm və suveren siyasi iradə.

Bakının beynəlxalq münasibətlər arxitekturasındakı mövqeyi - bu, xarici amillərə reaksiya deyil, təcrübə, intuisiya və həm qlobal səs-küyü, həm də zəif siqnalları eşidə bilmək qabiliyyəti ilə formalaşmış ardıcıl bir kursun nəticəsidir. Bu yanaşma xüsusilə o dövrdə əhəmiyyətlidir ki, artıq klassik alyanslar dağılır, institutlar arbitraj funksiyasını yerinə yetirə bilmir və ölkələrin milli maraqları açıq rəqabət mərhələsinə keçir.

Rusiya, İran, İsrail, Çin, ABŞ, Avropa İttifaqı - bunlar nə müttəfiqdir, nə də rəqib. Bunlar müxtəlif kontekstlərə uyğunlaşdırılmış fərqli vektorlardır. Azərbaycan blok düşüncə tərzinə tabe deyil. Bakı nə KTMT, nə Avrasiya İqtisadi İttifaqı, nə də NATO-ya inteqrasiya olunub. Bu şüurlu məsafə izolyasiya mənasına gəlmir. Əksinə, Azərbaycan hər biri ilə ya işlək, ya da bəzi hallarda sıx, amma həmişə praqmatik münasibətlər saxlayır.

Belə ki, Rusiya ilə əhəmiyyətli ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq, humanitar əlaqələr və enerji dialoqu mövcuddur. Eyni zamanda, Azərbaycan müdafiə doktrinasında tam müstəqilliyini qoruyur və Moskvanın təşəbbüsü ilə yaradılmış hərbi və ya siyasi ittifaqlarda iştirak etmir. Türkiyə ilə münasibətlər - Şuşa Bəyannaməsi ilə təsdiqlənmiş qardaşlıq və strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindədir, lakin burada da Bakı "kiçik qardaş" rolunu deyil, bərabərhüquqlu əməkdaşlıq prinsipini əsas tutur.

İsraillə - təhlükəsizlik, yüksək texnologiyalar və enerji sahəsində dərin əməkdaşlıq mövcuddur. Çinlə - "Kəmər və Yol" layihələrində iştirak və ticarət dövriyyəsinin artımı (2025-ci ildə iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 2,3 milyard dollar olub, bunun 1,8 milyardı Çindən idxala aiddir). Aprel ayında Gəncə "Rəqəmsal İpək Yolu" layihəsinin reallaşdırılması çərçivəsində Çin nümayəndə heyətini qəbul edib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2025-ci ilin ilk beş ayında Çinlə ticarət dövriyyəsi 2,34 milyard dollar təşkil edib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 19% artım deməkdir.

ABŞ - enerji və təhlükəsizlik sahəsində strateji əhəmiyyətli tərəfdaşdır. ABŞ Dövlət Departamentinin 2025-ci ilin may ayında yaydığı hesabatda Azərbaycan "qeyri-sabit bölgədə sabitləşdirici amil" kimi qeyd olunub. Hətta Vaşinqtonun Tehran və ya Moskva ilə soyuq münasibətlər fonunda belə, Bakı bütün tərəflərlə işlək təmasları qorumağı bacarır.

Donald Trampın yenidən prezident seçilməsindən sonra ikitərəfli münasibətlərdə praqmatizm ön plana keçib. Azərbaycan ABŞ-yə neft ixracını davam etdirir, paralel olaraq yaşıl enerji sahəsində əməkdaşlığı da inkişaf etdirir. 2025-ci ilin mayında Vaşinqtonda Xəzər regionunda külək enerjisinin inkişafına dair Yol Xəritəsi imzalanıb. Bu sənəd 750 milyon dollarlıq sərmayəni nəzərdə tutur.

Rusiya-Ukrayna münaqişəsi postsovet məkanındakı ölkələr üçün ən ağır mənəvi və siyasi sınaqlardan biridir. Azərbaycan 2022-ci ildən bəri xüsusi bir xətt tutur: bir tərəfdən, Ukraynanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir - bu mövqe dəfələrlə BMT və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi beynəlxalq platformalarda səsləndirilib. Digər tərəfdən, hərbi formatların heç birində iştirak etmir.

Üç il ərzində Bakı Ukraynaya 50 milyon dollardan çox humanitar yardım göstərib - generatorlar, dərman preparatları, ərzaq məhsulları və İrpen şəhərində infrastrukturun bərpasına maliyyə yardımı daxil olmaqla. 2025-ci ilin iyun ayında Azərbaycan artıq dördüncü dəfə olaraq məktəblərin və xəstəxanaların bərpası üçün tikinti texnikası və modul konstruksiyalar göndərib. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski 2025-ci il mayın 12-də çıxışında Azərbaycana xüsusi təşəkkür edib və onu "humanitar məsuliyyətin və mənəvi dəstəyin layiqli nümunəsi" adlandırıb.

Eyni zamanda, Azərbaycan nə silah tədarük edir, nə də Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulur - bu isə Moskva ilə dialoq imkanlarını açıq saxlayır. Bu - hərtərəfli praqmatizmin və tarixi dərslərin nəticəsidir. Ərazi bütövlüyü uğrunda işğal dövrünü yaşamış ölkə kimi Azərbaycan həm bu prinsipin dəyərini, həm də dağıdıcı münaqişələrin nəticələrini başqalarından daha dərindən anlayır.

İranla münasibətlər Bakının xarici siyasət xəritəsindəki ən həssas sahələrdən biridir. Bir tərəfdən - tarixi, dini və mədəni ortaq dəyərlər mövcuddur. Digər tərəfdən - ciddi strateji fərqliliklər, xüsusilə regional təhlükəsizlik və İsraillə əməkdaşlıq məsələlərində. Tehran, Bakının Təl-Əvivlə sıx təmaslarını şübhə ilə qarşılayır. Azərbaycan isə suveren siyasətinə hər hansı xarici müdaxiləni qətiyyətlə rədd edir. Keçmişdə gərginliklərə baxmayaraq, Bakı qarşılıqlı hörmətə əsaslanan və müntəzəm dialoqu davam etdirir. 2025-ci ilin yazında "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizinin İran ərazisindən keçən hissəsinin inkişafı ilə bağlı saziş imzalanıb. Azərbaycan bu layihəyə 180 milyon dollar ayıraraq Rəşt-Astara hissəsinin modernizasiyasına vəsait yönəldib.

Buna baxmayaraq, 2025-ci ildə müəyyən istiləşmə müşahidə olunur. Aprelin 9-da İranın xarici işlər naziri Bakıya səfər edib. Səfər zamanı tranzit, energetika və yeni sərhəd-keçid məntəqələrinin açılması məsələləri müzakirə olunub. Zəngəzur dəhlizi daxil olmaqla nəqliyyat dəhlizlərinin qarşılıqlı qorunmasına dair razılaşma imzalanıb.

2023-cü ilin payızında Azərbaycan Qarabağ üzərində tam nəzarəti bərpa etdikdən sonra ölkə qarşısında yalnız deokkupasiya deyil, həm də azad olunmuş ərazilərin tam reinteqrasiyası kimi fundamental bir vəzifə dayandı. 2024-2025-ci illərdə dövlət infrastruktur və sosial layihələrə 7 milyard dollardan çox sərmayə yatırdı: yolların çəkilişi, elektrik şəbəkələrinin, məktəblərin və xəstəxanaların bərpası həyata keçirildi. Şuşada yeni mədəniyyət mərkəzləri açıldı, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, 2025-ci ilin yanvar-iyun aylarında Xankəndidə əhalinin sayı 18,4% artdı.

Bərpa prosesi yalnız inşaat işi deyil. Bu həm də diplomatik məsuliyyətdir: eskalasiyanın qarşısını almaq, Azərbaycan xaricindəki revanşist qüvvələrin gərginlik yaratmasına imkan verməmək. Bu səbəbdən Bakı öz fəaliyyətini Türkiyə ilə koordinasiyada, BMT və beynəlxalq humanitar təşkilatlarla əməkdaşlıq çərçivəsində aparır.

Qlobal dəyişikliklər, o cümlədən enerji keçidi fonunda Azərbaycan əsas tranzit ölkə və təchizatçıya çevrilir. Neft və qazın Avropaya ixracı strateji istiqamət olaraq qalır: 2025-ci ilin birinci yarısında Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə qaz ixracı 12,6 milyard kubmetr təşkil edib (2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 11,4 milyard kubmetr).

Eyni zamanda, Azərbaycan həm Şərq-Qərb (Türkiyə üzərindən), həm də Şimal-Cənub (İran və Rusiya üzərindən) nəqliyyat dəhlizlərini inkişaf etdirir. Bakı Çin, Rusiya, Avropa və Yaxın Şərq bazarlarını birləşdirən logistika mərkəzinə çevrilir. 2025-ci ildə Ələtdə və Gəncədə yeni logistika mərkəzləri fəaliyyətə başlayıb, dəmir yolları üzrə ümumi yük dövriyyəsi isə 14,2% artıb.

Bəlli: 2025-ci ilin ilk yarısında beynəlxalq münasibətlər daha da dərinləşən parçalanma şəraitində inkişaf edir. Qlobal düzəni formalaşdıran əvvəlki oyunçular nüfuzlarını itirir, sabit strukturlar çatışmazlığı yaranır. Qarşıdurma məntiqinin bərpası, regional blokların güclənməsi və ideoloji qütbləşmənin artdığı bir dövrdə Azərbaycan tam fərqli bir modeli təklif edir - praqmatik və daxil edici diplomatiya modeli. Bu, vasitəçi və ya dominant rola iddia deyil, dəqiqliklə hesablanmış, subyektliyə əsaslanan strategiyadır.

Biz kiməsə qarşı ittifaqlar qurmuruq. Biz bizim müstəqil qərar qəbul etmək hüququmuzu və qarşılıqlı hörməti tanıyanlarla münasibətlər formalaşdırırıq. Bu ifadə Bakının yeni yanaşmasının mahiyyətini açır: maraqlar balansına əsaslanan, təsir sferaları uğrunda mübarizəni deyil, sinxron və çoxtərəfli qarşılıqlı əlaqəni prioritet sayan model.

Bu siyasət Azərbaycanın bütün əsas xarici siyasət istiqamətlərində özünü göstərir:

Azərbaycan diplomatiyası sərt rəqabət şəraitində olan güclərin maraqları arasında tarazlıq yaratmaq bacarığını nümayiş etdirən unikal bir model təqdim edir. Heç bir tərəf Bakını "özününkü" hesab etmir, amma hər biri onu bərabərhüquqlu və etibarlı tərəfdaş kimi qəbul edir. Bu siyasət siyasi iradə, institusional yetkinlik və xarici təzyiqlərə müqavimət göstərmək qabiliyyəti tələb edir.

Ən əsas məqamlardan biri odur ki, Azərbaycan suverenliyini heç vaxt loyal mövqe ilə əvəz etmir. Heç bir güc mərkəzindən asılı vəziyyətə düşməyə yol vermir. BMT-dəki daimi nümayəndəsi Yaşar Əliyevin sözləri bunu təsdiqləyir: "Bizim xarici siyasətimizdə qeyri-müəyyənlik yoxdur. Burada suveren diplomatiyanın aydın arxitekturası var."

Bu yanaşma real nəticələr verir. 2025-ci ilin iyun ayında Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutu (SIPRI) tərəfindən dərc olunmuş dövlətlərin davamlılıq reytinqində Azərbaycan 126 ölkə arasında 28-ci yeri tutaraq Cənubi Qafqaz ölkələri arasında lider olub. Xüsusilə qeyd edilir ki, Azərbaycanda "institusional tarazlıq və böhran diplomatiyası bacarığı" yüksək səviyyədədir.

Bakının seçimi sadəcə sağ qalmaq uğrunda oyun deyil. Bu, dərin şəkildə düşünülmüş diplomatik matrisadır. Azərbaycan siyasi demarşlar üçün bəhanələr axtarmır, ya da gurultulu təşəbbüslərlə diqqət çəkməyə çalışmır. O, əməkdaşlıq arxitekturasını sistemli şəkildə qurur və bu quruluşda zərurətdən doğan ittifaqlar deyil, ağıla əsaslanan tərəfdaşlıqlar mərkəzdə dayanır.

Dünya ölkələrdən getdikcə daha çox "özününkü və ya yad" kimliyində mövqe seçməsini tələb edir. Lakin Azərbaycanın yanaşması "bərabər və hörmət edilən" prinsipinə söykənir. Bu, dəbdə olan ritorika deyil, faktlarla və real addımlarla təsdiqlənən daxili mövqedir. Azərbaycan nə Qərblə Şərq arasında bir "körpü"dür, nə də vasitəçi. O, öz maraqlarına əsaslanan, qarşılıqlı faydalı əlaqələr qurmağa çalışan müstəqil subyektdir. Əsas vurğu isə vasitəçilik iddiasına yox, bərabərlik prinsipinə edilir.

...İnformasiya sahəsindəki səs-küy mənanı boğduğu dövrdə siyasi "səssizlik" xüsusi dəyər qazanır - bu, susmaq yox, düşünülmüş və strukturlaşdırılmış davranış formasıdır. Azərbaycan digərlərindən daha sakit danışır, lakin onun addımları daha uzaqdan eşidilir. O, sistemə meydan oxumur - öz sistemini qurur. Və bununla da yeni tip beynəlxalq münasibətlər üçün təməl yaradır. Burada hörmət, ayıqlıq, prinsipiallıq və müstəqillik səs-küylü, lakin dağıdıcı avantüralardan üstün tutulur.

2025-ci ilin geosiyasəti - bu, fraqmentlərin geosiyasətidir. Alyanslar keçmiş sıxlığını itirir, qlobal mərkəzlər isə daha çox daxili problemlərinə yönəlirlər. Belə şəraitdə eksklüziv diplomatiya ziddiyyətlərə aparırsa, inklüziv diplomatiya sabitlik üçün imkanlar yaradır.

Azərbaycan məhz bu modeli qurur - əlavə pafos olmadan, nümayişkaranə davranışdan uzaq. O, reallığı nəzərə alan, fərqliliklərə hörmət edən, riskləri minimuma endirən və uzunmüddətli sabitliyə yönələn strategiyanı seçir. Bu, onun əsas üstünlüyüdür.

Azərbaycan - "arada qalmış" ölkə deyil, öz siyasi həndəsəsi olan dövlətdir. Onun əsas gücü - xaos dövründə soyuqqanlılığını qorumaq, asılılıqlar dünyasında avtonomluğunu saxlamaq və ritorik fırtınalar fonunda strateji dəqiqlik nümayiş etdirmək bacarığıdır. Bu, neytrallıq xətti deyil, qlobal siyasətdə düşünülmüş, mənəvi və geosiyasi cəhətdən ölçülmüş iştirakın xəttidir. Və məhz bu - yetkinliyin əsl təzahürüdür.

Elçin Alıoğlu TREND